Milli Varlığa Düşman Cemiyetler : Bir yandan memleketin değişik yerleri işgal edilirken, diğer yandan memleketin içinde bulunduğu durumdan çıkar sağlamak isteyenler, çeşitli amaçlarla birtakım dernekler kurdular. Bunların bir bölümünü azınlıklar ( Rumlar, Ermeniler ve Yahudiler ) tarafından ve bir bölümü de Türkler tarafından kurulmuştur.
Azınlıkların kurduğu zararlı cemiyetlerin biri Mavri Mira cemiyetidir. Bu cemiyet, Rumlar tarafından kurulmuş olup, Bizans İmparatorluğunu yeniden canlandırmak ve Ege Bölgesinde ilerlemekte olan Yunan kuvvetlerine yardımcı olmak amacını güdüyordu. Bu arada Yunanlıların eski bir cemiyeti olan Etnik-i Eterya Cemiyeti de yeniden faaliyete geçmişti. Bu cemiyet bir yandan Mavri Mira ile işbirliği yapmakta, diğer yandan da Trabzon ve dolaylarındaki Rumları birleştirme çabası gösteriyor ve Pontus Devleti oluşturmaya çalışıyordu. Bu dernekler, İstanbul’daki Fener Rum Patrikhanesinden yönetiliyordu. Rumları kendilerine örnek alan Ermeniler ( Zaven Efendi Derneği, Hınçak Cemiyeti, Taşnak Cemiyeti ve Ermeni İntikam Tugayı vb. ) benzer cemiyetler kurmuşlardı ve bu cemiyetlere de Ermeni Patriği destek oluyordu. Filistin’de devlet kurmak isteyen Yahudiler de Alyans İsrailit ve Makabi gibi cemiyetlerde toplanmışlardı. Azınlıkların kurduğu cemiyetlerin ortak özellikleri; Mondros Mütarekesinin imzalanmasıyla meydana gelen ortamdan yararlanarak, İtilaf Devletlerinin destekleriyle kurulmaları, çalışmalarının Osmanlı Devleti’nin topraklarının paylaşılması yanında Anadolu’nun işgalini kolaylaştırmaya yönelik olması, Wilson ilkeleri uyarınca milli devletlerini kurmak istemeleri, milli birlik ve bütünlüğümüzü bozmaya gayret etmeleridir.
Anadolu’da işgallere karşı halkın tepkisi başlayınca, Osmanlıcı ve halifeci cemiyetler de ortaya çıktı. Bunlardan biri Sulh ve Selamet-i Osmaniye Fırkasıydı. Bu cemiyet Damat Ferit Paşa hükümetini destekleyen, vatanın kurtuluşunu padişah ve halifenin emirlerine uymakta gören bir anlayışa sahipti. Yabancı parasıyla beslenen Kürt Teali Cemiyeti, Wilson ilkelerine dayanarak bağımsız bir Kürdistan devleti kurmayı amaçlamıştı. Teali-i İslam Cemiyeti, düşmana karşı direnmenin yararsız olduğunu, halifelik makamına bağlılıktan başka yol olmadığını savunuyordu. İngiliz Muhipleri Cemiyeti ise İngiltere ile Osmanlı Devleti arasında dostluğu güçlendirmek ve İngiliz mandasını gerçekleştirmek istiyordu. Hürriyet ve İtilaf Fırkası da İttihat Ve Terakki Cemiyetine rakip olarak kurulmuş, bu fırkanın kapatılmasından sonra rakipsiz kalmış, Anadolu’da gelişen milli harekete tavır almıştır.
Gerek azınlıklar ve gerekse Türkler tarafından kurulmuş ve zararlı diyebileceğimiz cemiyetlerin ortak noktası, Osmanlı Devleti’nin artık egemen bir devlet olarak yaşayamayacağı ve varlığını koruması için himaye altına girmesinin gerektiği idi.
Trakya Paşaeli Müdafaa Heyet-i Osmaniyesi : 1918’de kurulan bu cemiyetin amacı, Trakya’nın Yunanlılara verilmesini, yayın yoluyla ve gerekirse silahla karşı koyarak önlemeye çalışmaktı. Kurucuları arasında, Osmanlı Devleti’nin çözülmesi halinde Trakya’da bir devlet kurma düşüncesinde olanlar da vardı.
Şark Vilayetleri Müdafaa-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti : İstanbul’da kurulmuş bu cemiyetin Erzurum ve Elazığ’da şubeleri vardı. Cemiyetin kuruluş amacı, doğu vilayetlerimizin Ermenilere verilmesini önlemekti. Bunun için de “hiçbir şekilde göç etmemek, derhal her alanda teşkilatlanmak ve saldırı halinde her yeri silahla müdafaa etmek” gibi ilkeleri benimsemişti. Yayın yoluyla da haklılığı gösterir çalışmalar yapılmaktaydı.
Trabzon Muhafaza-ı Hukuk-u Milliye Cemiyeti : Bu cemiyet, Karadeniz’de faaliyet gösteren ve Pontus devletini canlandırma amacını güden Rumlara karşı kurulmuştu. Hem Rumların çalışmalarını etkisiz bırakmak ve hem de yöredeki ayrılıkçı unsurlara karşı mücadele etmek amacını güdüyordu.
İzmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti : İzmir’in Yunanlılara verilmesi ihtimali üzerine ve işgalden önce kurulmuş bir cemiyettir. Yörenin Türklüğünü ve yörede yaşayan Türklerin haklarını savunmak amacını gütmüştür. Silahlı direnme bakımından yardımcı olmuştur.
Redd-i İlhak Cemiyeti : İzmir’in haksız işgaline karşı, işgalden bir önce kurulmuş, Balıkesir ve Alaşehir kongrelerinin toplanmasında etkili olmuştur.
Kilikyalılar Cemiyeti : Adana ve çevresindeki işgallere karşı direniş hareketini örgütlemek amacıyla faaliyet göstermiştir.
Milli Kongre Cemiyeti : II. Meşrutiyet döneminde kurulmuş olan bu cemiyetin amacı, Türkler hakkında yapılmakta olan propagandalara yayın yoluyla karşı koyarak, Türklerin haklarını ve niteliklerini ortaya koymaktı.
Milli cemiyetlerin ortak nitelikleri şunlardır:
* Bu cemiyetleri kuran fedakar Türk çocuklarıdır.
* Cemiyetlerin kuruluşundaki hakim duygu Türklük duygusudur.
* Ancak cemiyetlerin programları vatanın ve milletin bütünü düşünülerek hazırlanmamıştır. Her cemiyet belli bir yörenin kurtarılmasını ve orada hakların müdafaasını amaçlamıştır.
* Cemiyetlerin çoğunun amacı gerçekleştirmek için takip ettiği metot, yayın yoluyla haklı davayı dünyaya duyurmaktır. Aralarında silahlı mücadeleye destek verenlerde vardır.
