Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da XI. yüzyıl ile XV. yüzyıl arasında üç kol halinde egemen olmuş bir Türk beyliğidir. Kurucusu Artuk Bey’dir. Artuk Bey Büyük Selçuklu Sultanı Me¬likşah’a karşı mücadeleye girişti. Ancak başarılı olamadı. Artuk Bey’in 1091’de ölümüyle birlikte Beylik ikiye ayrıldı: Hısn-ı Keyfa ve Mardin Artukluları. Daha sonra Artuklu komu¬tanlarından Belek Gazi tarafından Harput Artukluları kolu kuruldu.
a) Hısn-ı Keyfa (Hasankeyf) Artukluları(1102-1232):
Kurucusu Artuk Bey’in oğlu Sökmen’dir.Bu kol Haçlılar. Musul Atabeyliği ve Eyyubilerle mücadele etti. Haçlılara karşı başarılar elde etti. Zamanla Eyyubilere. !ilhanlılara Musul Atabeyliği’ne(zengilere) ve Anadolu Selçuklularına bağlandı.Bu kola 1231’de Eyyubiler son verdi.
b)¬ Mardin Artukluları(1108-1409) :
Bu Beylik Artuk Bey’in oğlu İlgazi tarafından kuruldu. Mardin. Harran ve Halep çevresinde egemenliğini yaydı. Haç¬lılara karşı başarılı mücadeleler yaptı. Mardin Artukluları 14U2’den sonra Timur’un egemenliği altına girdi. Beyliğe 1409’da kara koyunlu hükümdarı Kara Yusuf tarafından son ve¬rildi.
c)¬ Harput Artukluları(1110-1207) :
Bu kolun kurucusu Belek Bey’dir. Belek Bey. Hısn-ı Keyfa Artukluları ile mücadele etti ve bu Beyliğin egemenliği altı¬na girdi. Beylik 1185’te taht’a çıkan İmameddin Ebubekir tarafından yeniden kuruldu. Bu dönemde Eyyubilere bağlandı. Ebubekir’in ölümünden sonra önce Anadolu Selçuklularına daha sonra da Harezmşahlara bağlandı.
Anadolu’da siyasal birliği sağlamaya çalışan I.Alaaddin Keykubat 1234 yılında Harput’u alarak bu Artuklu koluna son verdi.
