Anadolu Selçuklu Dönemi’nde Mimari:
*Danişmendli (Niksar, Tokat ve Sivas bölgesinde),
* Mengücekli(Kemah ve Erzincan çevresinde),
*Saltuklu (Erzurum ve çevresinde),
*Artuklu (Diyarbakır ve Mardin çevresinde),
*Dilmaçoğulları (Erzen ve Bitlis bölgesinde)
* Ahlatşahlarya da Sökmenliler (Ahlat ve Azerbaycan çevresinde),
*Diyarbakır Ulu ve Siirt Ulu Camii Anadolu Türk döneminin en erken tarihli camilerini oluştururlar. Ahşap tavanlı Diyarbakır Ulu Camii (1091-1092)’nde kubbesiz olarak Şam Emeviye Camii’nin planı tekrarlanmıştır.
*çok destekli Sivas Ulu Camii (1197)’nin Orta Anadolu’da inşa edilen en erken tarihli avlulu cami olduğu düşünülmektedir
*Mengüceklilerin 1985 yılında Dünya Kültür Mirası Listesi’ne girmiş bulunan Sivas Divriği Ulu Camii ve Şifahanesi (1228-1229) mimarileri ve eşsiz süslemeleriyle Anadolu Türk mimarisinin en kıymetli eserleri arasında yer alır
*Anadolu Selçuklu camilerinin en tanınmışlarını Konya Alaeddin (1155), Sivas Ulu (1197), Konya İplikçi (12.yy sonu), Akşehir Ulu (1213), Niğde Alaeddin (1223), Malatya Ulu (1224), Kayseri HuandHatun (1238), Amasya Burmalı Minare (1237-1247), Kayseri Hacı Kılıç (1249),
Amasya Gök Medrese (1266-67), Kayseri Bünyan Ulu (1256) ve Kayseri Develi Ulu
Camii (1281) oluştururlar.
*medrese yapılarında 1-açık, 2-kapalı avlulu olmak üzere iki farklı avlu uygulaması görülür.
*Ana eyvan: Genellikle avlu zemininden daha yüksekte bulunur ve diğer eyvanlardan daha geniş ve yüksek olur. Ana dersane ve mescit olarak kullanılabilirler
*Açık avlulu Artuklu medreselerini Mardin’deki Eminüddin (1108), Necmeddin Gazi (1122),
Hatuniye (1185 öncesi), Şehidiye (13.yy başı), MaruŞye (13.yy başı) ve Sultan İsa
(1385) Medreseleri ile Diyarbakır’daki Zinciriye (1198-1199) ve Mesudiye (1198-
1223) Medreseleri
*kapalı avlulu Danişmendli medreselerini Tokat Yağıbasan (1151-
52) ve Niksar Yağıbasan Medresesi (1157-58) temsil ederler. Anadolu Selçukluları
hem kapalı hem de açık avlulu medreseler inşa etmişlerdir.
*Selçuklu Sultanı II. Kılıç Arslan’ın kızı Gevher Nesibe’nin vasiyeti üzerine, 1205-1206 yılında inşa edilen Çifte Medrese adıyla da bilinen Kayseri Gevher Nesibe Maristanı Selçukluların bilinen ilk şifahanesidir.
*Kervansaray: Anadolu Selçuklu mimarlığının en anıtsal örneklerinden olan kervansaray
yapıları, kervanların ve yolcuların konaklaması, gerekli ihtiyaçlarının karşılanması
amacı ile önemli yol güzergâhları üzerinde inşa edilmiş birer yol üstü konaklama merkezleridir.
*Anadolu Selçuklu kervansaraylarında 1-avlulu ve kapalı kısımlılar, 2-kapalı bir kısımdan oluşanlar, 3-avludan oluşanlar ve 4-bir merkezî yapı etrafında gelişenler olmak üzere dört plan tipi görülür.
*I. Alâeddin Keykubat tarafından Kayseri-Sivas yolunda yaptırılan Kayseri Sultan Hanı’nın (1232-1236) köşk mescidi en iyi örneklerdendir
*II. Gıyaseddin Keyhüsrev tarafından Antalya- Alanya yolunda inşa ettirilen sahın düzenlemesi bulunmayan Şarapsa Han (1236-1246) uzun tek mekânıyla istisna teşkil eder
*Genellikle Türk hamamları 1-soyunmalık, 2-ılıklık, 3-sıcaklık, 4-halvet odaları, 5-su deposu 6- külhân olarak isimlendirilen altı bölümden oluşurlar.
*Selçuklu hamamlarında 1-radial haçvari 2-dört eyvanlı ve köşe hücreli 3-münferit
olmak üzere üç farklı plan tipi görülür.
*Mimar Kelük bin Abdullah’ın Konya’da yaptığı Sahip Ata Hamamı (1258-1279), haçvari dört eyvanlı ve köşe hücreli planı ile Selçuklu devri hamamlarının önemli örneklerindendir.
*Saltukluların Erzincan Tercan’daki Mama Hatun Kümbeti (13. yy), ortadaki dilimli gövdeli
kümbeti çevreleyen on bir nişli çevre duvarı ile Anadolu’daki tek örnektir
*Eskişehir Seyitgazi’deki Ümmühan Hatun Türbesi (1205-1211) eyvanlı türbelerin erken
tarihli örneklerindendir
*Anadolu Selçukluların önemli saray örneklerinden bir diğeri, 1952 yılında Konya Müzesi Müdürü Zeki Oral tarafından tespit edilen ve ilk kazıları K. Otto Dorn tarafından gerçekleştirilen, I. Alâeddin Keykubad’ın Beyşehir Gölü kıyısına inşa ettirdiği Kubad-Abad Sarayı (1235)’dır.
*İlhanlılar, Selçukluların son zamanlarında Anadolu’da, Sivas Çifte Minareli Medrese (1271-1272), Amasya Bimarhanesi (1308-1309), Erzurum Yakutiye Medresesi (1310-1311) ve Tokat İbn Sentimur Türbesi (1314) gibi medrese ve türbe yapıları yaptırmışlardır.
*Hamidoğullarının her birimi kubbe örtülü Antalya Yivli Minare Camii (1373) eş üniteli
camilerin ilk uygulamasıdır.
*Menteşeoğullarının açık avlulu Beçin Ahmet Gazi Medresesi (1375)’nin ana eyvanının kubbeyle örtülmesi bir yeniliktir.
Kaynak:aoftarihbolumum.blogspot.com.tr/
