OSMANLI DEVLETİ -İRAN İLİŞKİLERİ

OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ.

Yükselme Dönemi.

-II.Bayezid zamanında İran Anadolu`da şiilik faaliyetlerine başladı.1511`de Şahkulu Ayaklanması çıkartıldı.

-Yavuz Sultan Selim zamanı 1514`de Çaldıran Savaşı yapıldı.

-Kanuni Sultan Süleyman zamanında İran`a üç sefer yapıldı:Irakeyn,İran,Nahçıvan seferleri.Bu seferler sonunda 1555`de Amasya Antlaşması yapıldı.Bu antlaşma;Safeviler-İran-ile yapılan ilk antlaşma olması bakımından  önemlidir.

Duraklama Dönemi.

-III.Murat zamanında hiçbir sebep yokken İran`a savaş açıldı.Yaşlı sadrazam Sokullu Mehmet Paşa önlemeye çalıştıysa da başaramadı.Bu savaş;1578`de başlayıp,1590`da Ferhat Paşa Antlaşması ile son buldu.Buna göre: Osmanlılar,Azerbaycan,Gürcistan,Luristan ve Dağıstan bölgelerine sahip oldular.Böylece Osmanlı Devleti Doğu`da en geniş sınırlarına ulaştı.

–1603-1612 arasında ikinci İran Savaşları yapıldı.Nasuh Paşa Antlaşması ile sonuçlandı.Buna göre:Ferhat Paşa Antlaş ması ile alınan yerler İran`a geri verildi.

–1615-1618 arasında yapılan üçüncü sefer,Serav Antlaşması ile sonuçlandı.Buna göre:Nasuh Paşa Antlaşması maddeleri tekrar kabul edildi.

–1623-1639 arasında IV.Murat,iki ayrı sefer yaptı.Sonunda Kasr-ı Şirin Antlaşması yapıldı.Buna göre:Revan İran`da,Bağdat ve Irak Osmanlılarda kaldı.Bu antlaşma Bugünkü Türkiye-İran Sınırını belirlemesi bakımından önemlidir.

Gerileme Dönemi.

-Lale Devrinde İran`a:

1.İrandaki şii yönetimin baskı ile şiileştirmek istediği sünni müslümanların Osmanlılardan yardım istemeleri,

2.Afganistandaki sünni müslümanların İran`a karşı ayaklanarak Afganistan Devletini kurmaları,

3.İran`ın bu karışık durumundan yararlanmak isteyen Rusya`nın harekete geçmesi,

4.Osm.lıların Rusların bu hareketine karşı doğu sınırlarını emniyet`e almak istemeleri nedenleri ile İran`a sefer yapıldı.

1722-1724 yılları arasında yapılan bu seferler sırasında bir Osmanlı-Rus savaşı ihtimali belirince Fransa`nın araya girmesi ile Osmanlılarla Ruslar arasında antlaşma yapıldı.Yapılan 1724 Istanbul Antlaşması`na göre:Kuzeybatı İran,Dağıstan ve Hazar kıyıları Ruslarda;Gence,Karabağ,Revan ve Tebriz Osmanlılarda kaldı.

–1730`da Afganistan`a karşı başarı kazanan İran;Osmanlı ve Rusların aldığı yerleri geri almak için hareket`e geçti.Ve Osmanlılardan Tebriz,Hemedan ve Kirmanşah`ı geri aldı.Hatta bu duruma seyirci kalan III.Ahmet ve Sadrazam Nevşe hirli Damat İbrahim Paşa`ya karşı zaten diş bileyen halk,bunu bahane ederek Patrona Halil başkanlığında ayaklandı.

–I.Mahmut zamanında;1730`da İran`a yeniden savaş açıldı.İran barış istedi.1732`de Ahmet Paşa Antlaşması imzalandı.Buna göre: Tebriz,Kirmanşah ve Hemedan İran`da;Tiflis,Dağıstan ve Gence Osmanlılarda kalacaktı.

–I.Mahmut zamanında İran`ın Irak`ı ele geçirmek için yaptığı saldırı nedeniyle 1743-1746 arasında yeniden savaş başladı.1746`da Tahran yakınlarında Kerden denilen yerde yapılan antlaşmaya göre:IV.Murat zamanında yapılan Kasr-ı Şirin antlaşması maddeleri aynen kabul edildi.