GÖKTÜRKLER
- GÖKTÜRK DEVLETİ(552-658)
Orta Asya’da Avar hakimiyetine son veren Bumin Kağan tarafından Ötüken merkez olarak kurulur. Türk adını ilk kez bir devlet adı olarak kullanmışlardır. Bumin Kağan ikili teşkilat geleneğine uygun olarak devletin batı tarafını kardeşi İstemi Yabgu’nun idaresine bıraktı. Türkler Göktürkler döneminde ikinci kez bir bayrak altında birleşti. İpek yolunun hakimiyeti konusunda Sasanilerle arası açılınca Bizans’la Sasanilere karşı ittifak kurdu. İstemi Kağandan sonra oğlu Tardu ülkenin başına geçti ve Çinlilerin kışkırtmasıyla Doğu Göktürkleri tanımadığını açıkladı. Böylece devlet ikiye ayrıldı. Çinliler daha sonra ikisini de ortadan kaldırdı.
-
GÖKTÜRK DEVLETİ ( 682-745)
Çinliler I. Göktürkleri yıktıktan sonra Türkleri Çinlileştirme politikası izledi. Esaret 50 yıl kadar sürdü. Türkler bu politika ile daha çok milli benliklerini korumuşlar ve ayaklanmışlardır. (Kürşat ihtilali). Bumin Kağan’ın soyundan gelen Kutluk ile Tonyukuk Çin’e karşı bağımsızlık savaşına başlar ve İlteriş unvanı ile II. Göktürk (Kutluk) devletini kurar. Kapğan Kağan zamanında Orta Asya Türk birliği üçüncü kez sağlanır. Çin vergiye bağlanır. En parlak dönemi Bilge Kağan zamanıdır.
Türk diliyle yazılan ilk yazılı belge olan Orhun Kitabeleri; Kültiğin ve Tonyukuk adına dikilmiştir. 38 Harfli Orhun Alfabesini kullandılar. Bilge Kağan’ın ölümü üzerine zayıflayan Göktürkler Basmil, Karluk ve Uygur Türklerinin baskıları sonucu yıkılır.
UYGURLAR
- Göktürk Devletini yıkılmasından sonra Ötüken’de kurulur. Kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağan’dır. Ordubalık adıyla bilinen Karabalgasun’u başkent yaptılar.
Böğü Kağan döneminde Manihaizm dinini kabul ettiler. Mani dini Uygurların yerleşik hayata geçmesinde ve mimari eserlerin yapılmasında etkili olmuş. Et yemeyi ve kan dökmeyi yasakladığı için Uygurların savaşçı özelliklerinin azalmasına yol açmıştır. Uygurlar 14-18 harfli Uygur alfabesini kullandılar. Klişe matbaayı geliştirdiler. İlk Türkçe kitaplar bastılar. Ötüken Uygurları Kırgızlar tarafından yıkıldı. Turfan Uygurları Sarı Uygurlar olarak 13. yüzyıla kadar bağımsızlıklarını korudular. Moğollar tarafından yıkıldılar.
