BÜYÜK MİLLET MECLİSİNE KARŞI İSYANLAR:
Ayaklanmaların Nedenleri:
1) İstanbul Hükümeti ve İtilaf Devletlerinin kışkırtmaları.
2) Bazı Kuva-i Milliyecilerin düzenli orduya katılmak istememeleri ve TBMM otoritesini tanımamaları (Çerkez Ethem ve Ali Yörük Efe)
3) Azınlıkların bağımsızlık düşünceleri ile ayaklanmaları. TBMM ye karşı çıkan isyanların nedenleri ve sonuçları
TBMM’nin Ayaklanmalara Karşı Aldığı Önlemler
1) Ankara Müftüsü milli mücadeleyi destekleyen bir fetva yayımladı.
2) istanbul ile her türlü haberleşme kesildi.
3) Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkarıldı. Bu kanunla isyan edenler cezalandırıldı.
4) İstiklal Mahkemeleri kuruldu. TBMM ye karşı çıkan isyanların nedenleri ve sonuçları
A) Doğrudan İstanbul Hükümeti Tarafından Çıkartılan Ayaklanmalar
1-) Aznavur Ayaklanması
2-) Kuvay-ı İnzibatiye Ayaklanması
B) İstanbul Hükümeti ve İtilaf Devletlerinin Desteğiyle Çıkan Ayaklanmalar:
1. Konya- Bozkır isyanı:
2. Bolu, Hendek, Adapazarı, Düzce isyanı
3. Yozgat isyanı:
4. Milli Aşireti isyanı
5. Koçgiri isyanı:
6. Afyon Çopur Musa
7. Cemil Çeto
C-) Kuvay-ı Milliyeci Olupta Sonradan Ayaklananlar: Düzenli ordunun kurulması ile bu ordunun emrine girmek istemeyen bazı kuva yi milliye komutanları isyan etti.
1. Çerkez Ethem
2. Demirci Mehmet Efe
D-) Azınlıkların Çıkardığı Ayaklanmalar: Ermeni ve Rumlar tarafından çıkartılmıştır.
Ayaklanmaların Sonuçları
Milli mücadelenin kazanılmasını geciktirmiştir.
Anadolu’daki işgalleri kolaylaştırmıştır.
Çok sayıda Müslüman Türk insanı şehit düşmüştür.
Maddi yönden büyük kayıplara neden olmuştur
Ayaklanmaların bastırılması TBMM’nin otoritesini ve gücünü artırmıştır. (İsyanların Tek Olumlu yanı)
Düzenli ordunun kurulmasını hızlandırmıştır.
Ayaklanmaların bastırılmasıyla milli birliğin sarsılıp yok olmayacağı anlaşılmıştır.
Ayaklanmaların bastırılması hilafeti, saltanatı ve Osmanlı hükümetinin otoritesini zayıflatmıştır.
TBMM’YE KARŞI ÇIKAN AYAKLANMALAR
A)İstanbul Hükümeti’nin Neden Olduğu Ayaklanmalar
1) Anzavur Ayaklanması: (1 Ekim 1919 – 22 Mayıs 1920) Anzavur ayaklanması Balıkesir, Biga, Gönen, Ulabat, Manyas ve Susurluk meydana gelmiştir. TBMM’ye karşı çıkan bu isyanı Çerkez Etem batırmıştır.
2) Kuva-yı İnzibatiye (Halifelik Ordusu) Ayaklanması (18 Nisan 1920 – 25 Haziran 1920) İngilizlerin yardımı, Osmanlı İmparatorluğuKuva-yı Milliye’ye karşı kurmuştur. Çıkan bu isyanı Fuat Paşa bastırmıştır. TBMM’ye karşı çıkan bu isyan İzmit civarlarında etkili olmuştur. İsyan çıkaranların bir kısmı daha sonra kavayi milliye katılmıştır.
B)İstanbul Hükümeti ve İşgalci Devletlerin Kışkırtmaları İle Çıkarılan Ayaklanmalar
1) Bolu, Düzce, Hendek ve Adapazarı Ayaklanmaları İngilizlerin desteği ile TBMM’ye karşı çıkan bu isyanın amacı boğazların kontrolünü ele geçirmektir.Fuat ve Çerkez tarafından bastırılmıştır.
2) Yozgat Yenihan Ayaklanması veya Çapanoğlu Ayaklanması (15 Mayıs 1920-27 Ağustos 1920) TBMM’ye karşı çıkan bu isyanı Çerkez Ethem bastırmıştır.Osmanlı Hanedanı’na bağlı ayanlardan olan Çapanoğulları Yozgat’ta, Aynacıoğulları ise Zile’de ayaklanmışlardır.
3) Afyon Ayaklanması veya Çopur Musa Ayaklanması (21 Haziran 1920) TBMM’ye karşı çıkan isyanı Çopur Musa, Afyon’da “Din elden gidiyor” bahanesi ile çıkarmıştır. Çivril bölgesinde etkili olmuştur.
4) Konya Ayaklanması veya Delibaş Ayaklanması (5 Mayıs – Haziran 1920) Delibaş Mehmet ve çetesi tarafından çıkarıldı. Delibaş Mehmet, hükumet binasını basmış ve binaya el koymuştur. Konya-Kadınhanı bölgesinde etkili oldu. Milli güçler tarafından ayaklanma bastırıldı.
5) Milli Aşiret Ayaklanması (1 Haziran – 8 Eylül 1920) Fransa’nın katkısı ile TBMM’ye karşı ayaklanmadır.Urfa Viranşehir’de çıkan ayaklanmalar kuvayi milliye tarafından bastırılmış isyancılar Suriye’ye kaçmışlardır.
6) Ali Batı Ayaklanması (11 Mayıs-18 Ağustos 1919) İngilizlerin kışkırtması ile TBMM’ye karşı Mardin, Midyat ve Nusaybin çevresinde etkili oldu.
7) Hart Olayı veya Şeyh Eşref Ayaklanması (26 Ekim 1919 – 24 Aralık 1919) TBMM’ye karşı çıkan isyan Bayburt’un Hart ilçesinde çıktı. İsyancı Şeyh Eşref, kendini mehdi ilan etti. Sonra öldürüldü
8) Koçgiri Ayaklanması (6 Mart 1921 – 17 Haziran 1921) Koçgiri aşireti tarafından TBMM’ye karşı çıkan isyan, Tunceli, Erzincan, Sivas çevresinde çıktı. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Serv Antlaşması’na uyması istediler.
9) Cemil Çeto Ayaklanması (20 Mayıs 1921 – 7 Haziran 1920) TBMM’ ye karşı çıkarılan isyan Bahtiyar aşireti reisi olan Cemil Çeto tarafından çıkarıldı.
C)Azınlıkların Çıkardığı Ayaklanmalar
1) Rum Ayaklanmaları Rumlar, Trabzon’da Pontus Rum Devleti’ni kurma amacıyla çıkarılmıştır. Kurtuluş Savaşı boyunca en uzun süren ayaklanma, Pontus Rum ayaklanmasıdır. Ayaklanma Şubat 1923’te bastırılabilmiştir.
2) Ermeni Ayaklanmaları Fransızlar’ın desteği ile Ermeniler güney cephesinde çıkarmışlardır.
D)Kuva-yı Milliye Taraftarı Olup Sonradan Ayaklananlar
1) Demirci Mehmet Efe Ayaklanması Düzenli orduya karşı Denizli, Burdur, Dinar ve Çal çevresinde çıkmıştır.
2) Çerkez Ethem Ayaklanması Çerkez Ethem, I.İnönü Savaşı sırasında Düzenli Ordu’ya saldırmıştır. I.İnönü Savaşı’ndan sonra ayaklanma bastırılmıştır
TBMM’NİN AYAKLANMALARA KARŞI ALDIĞI ÖNLEMLER
Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkarılmıştır (29 Nisan 1920). İstiklal Mahkemeleri kurulmuştur (11 Eylül 1920). İstanbul Hükümeti ile tüm ilişkiler kesilmiş, İstanbul’dan gelen evraklar geri gönderilmiş,
Ayaklanmaların Sonuçları:
TBMM’ye karşı çıkan ayaklanmalar kurtuluş Savaşı uzamıştır. Milli Mücadele’nin kazanılması gecikmiştir. İsyanların bastırılması TBMM’nin otoritesi artmıştır. Boş yere kaynak harcanmıştır
İSTİKLÂL MAHKEMELERİ
TBMM’ye karşı çıkan ayaklanmaları hızlı bastırmak, hızlı yargılama yapmak için kurulmuştur.
TBMM ye karşı çıkan isyanların nedenleri ve sonuçları
