İÇ KUVVETLER
Enerjisini yerin derinliklerinden alan kuvvetlere iç kuvvet denir. Bu hareketlerin bazıları yavaş olur ama geniş alanları etkiler( Epirojenik ve Orojenez hareketler)bazıları ise hızlı meydana gelir ve dar alanları etkiler.(Volkanizma ve deprem) Yerkabuğunun yapısı ve şekli üzerinde değişiklikler yapan hareketlerin tümüne tektonik hareketler denir.
a) Epirojenik Hareketler(Kıta oluşumu):
Yerkabuğu manto üzerinde dengede durur. Bu dengeye izostatik denge denir. Bu dengeniz bozulması durumda yerkabuğu ya mantonun içine batar yada yükselir. Bu dengeyi bozan unsurlar şunlardır.
1- Buzullaşma sonucu kıtaların ağırlaşması ya da buzulların erimesi sonucu kıtaların hafiflemesi
2- Aşınma sonucu kıtaların hafiflemesi ya da tortulların birikmesi sonucu kıtaların ağırlaşması
3- Volkanik faaliyetler
Kıtaların buzullaşma veya volkanik faaliyetler sonucu ağırlaşarak mantonun içine gömülmesi sonucu denizler ilerleyerek kara içlerine sokulur bu olaya Transgresyon denir. Buzulların erimesi sonucu yada dış kuvvetlerle kıtalar hafifler ve yükselir bunun sonucu denizler geri çekilir bu olaya Regresyon denir. Örneğin İskandinavya Yarım adası buzulların erimesi sonucu yükselmiştir.
b) Orojenik Hareketler(Dağ oluşumu):
Dış kuvvetler aşındırma sonucu kopardıkları maddeleri sürükleyerek çukur alanlarda biriktirirler. Bu çukur alanlar jeosenklinal denir. Biriktirdikleri maddeye tortul adı verilir.
Bu olay iki şekilde meydana gelir.
1-Kıvrılma: Levha hareketleri sonucu jeosenklinaller şiddetli yan basınçlara uğrarlar. Eğer jeosenklinallerdeki tortullar esnek bir yapıya sahipse kıvrılırlar. Böylece kıvrım dağları oluşur. Bu kıvrılma sonucu yüksekte kalan kısımlara Antiklinal çukurda kalan kısımlara ise senklinal adı verilir
2- Kırılma: Jeosenklinal alanlar yan basınçlara uğradıklarında eğer tortullar esnek yapıya sahip değilse bu kıvrılmaya direnir ve sonunda kırılırlar. Bu kırılma sonunda bir kısım alçakta kalır buralara graben yüksekte kalan kısımlar ise horstları meydana getirir. Ege bölgemizdeki kıyı dağları böyle oluşmuştur.
c) Volkanizma: Magmanın, yerkabuğunun zayıf yerlerinden (kırık, çatlak vb) yeryüzüne çıkması olayına iç volkanızma, yerkabuğunun yakın yerlerine çıkarak burada katılaşmasına dış volkanizma denir.
Volkanik olaylarla katı,sıvı ve gaz maddeler yeryüzüne çıkar. Çıkan katı maddeler tüf ve volkan bombasıdır. Sıvı maddeye lav denir. Bunun dışında çeşitli gazlarda dışarı çıkar.(kükürtdioksit gibi)
Volkanizma sonucu oluşan başlıca yer şekilleri şunlardır.
1- Volkan konisi: Volkanik faaliyetler sırasında çıkan katı ve sıvı maddelerin üst üste birikmesiyle oluşan koniye benzer kabartılardır.
2- Krater: Volkanik patlama sırasında oluşan volkanik dağların üst kısmındaki çukur kısımladır.
3- Kaldera: Kraterlerin, patlama ve çökmesi sonucunda genişlemiş şeklidir.
4- Maar: Volkanik arazilerde patlama sonucu oluşan çukurluklardır.
d) Depremler: Yerin derinliklerinden kaynaklanan, yeryüzünde meydana gelen titreşim ve salınım hareketidir. Üç çeşit deprem vardır.
1- Volkanik depremler: Volkanik faaliyetler sırasında meydana gelen sarsıntılardır. Etki alanları dardır.
2- Göçme depremleri: Suda eriyen kayaçların erimesi sonucu yer altında boşluklar oluşur. Boşluğun üzerindekinin ağırlığın ağırlığı sonucu çökme meydana gelir.
3- Tektonik depremler: Yer kabuğundaki kırıklar boyunca oluşan salınım ve titreşim hareketidir. Gerek şiddeti ve etki alanı bakımından en önemli ve en yıkıcı depremlerdir.
Depremin yerin içindeki başlangıç kısmına ya da oluştuğu yere iç merkez (hiposantr), iç merkezin yeryüzüne en yakın olan kısmına dış merkez(episantr) denir. Depremin en etkili olduğu yer dış merkezdir buradan uzaklaştıkça depremin etkisi azalır. Deniz tabanında oluşan depremler sonucu büyük dalgalar oluşur. Bu dalgalara Tsunami denir. Depremin şiddeti sismograf adı verilen bir alet ile ölçülür.
Depremlerin sonucu oluşan kırıklara fay denir. Üç çeşit fay bulur.
1- Doğru fay
2- Ters fay
3- Yatay doğrultulu fay
Türkiye’de önemli bir deprem ülkesidir. Ülkemizde bir çok önemli fay hattı bulunur.
