Osmanlı Devleti’nde uygulanan Devşirme sistemi, Kapıkulu Ocakları’na asker ve saraya idari personel yetiştirmek amacıyla Hristiyan tebaanın çocuklarını toplasa da, bu uygulamanın katı kanunları ve kuralları vardı. Bu kurallar çerçevesinde devşirilmesi kesinlikle yasak veya muaf tutulan çeşitli çocuk tipleri bulunmaktaydı.
Devşirmede alınması kanunen yasak olan veya muaf tutulan çocuk tipleri şunlardır:
I. Aile ve Sosyal Durumdan Kaynaklanan Yasaklar
Devşirme kanunları, çocuğun ailevi durumu, sosyal statüsü ve yetişme biçimi gibi kriterlere göre bazı grupları dışlamıştır:
- Tek Oğul: Ailenin tek erkek çocuğu (tek oğul) devşirilmezdi. (Kaynaklar, iki oğlu olanın birisinin alınabileceğini belirtir).
- Evliler: Evli olan çocuklar kesinlikle alınmazdı.
- Yetimler: Babası ve anası ölüp yetim kalan oğlan devşirilmezdi. Bunun sebebi, bu çocukların terbiyesinin noksan olması ve gözü aç (açgözlü) veya edepsiz olmaları endişesiydi.
- Köy Kethüdası Oğulları: Köyün idarecisi konumundaki köy kethüdası oğulları alınmazdı.
- Sanat ve Meslek Sahipleri: Sanat sahibi olanlar veya sanat ehli olan oğlanlar devşirilmezdi. Gerekçe olarak, sanat ehli olanın ulûfe (maaş) için zahmet çekmeyeceği düşüncesi gösterilirdi.
- Çoban ve Sığırtmaçlar: Çoban ve sığırtmaç oğulları alınmazdı. Kanunda belirtilen sebep, bu çocukların dağda büyüdükleri için edepsiz veya aç gözlü ve ahlaksız olabilecekleriydi.
- Sarayda Yükselme İmtiyazı Olanların Oğulları: Babası sarayda veya Kapıkulu Ocakları’nda hizmet edenlerin oğulları (kuloğlu), devşirme sistemi yerine başka yollarla ocağa kabul edildikleri için devşirmeye tabi değillerdi.
II. Fiziksel ve Kişilik Özelliklerinden Kaynaklanan Yasaklar
Çocukların Kapıkulu askerliğine uygun olması için fiziksel kusurları ve aşırı karakter özellikleri olanlar elenirdi:
- Boy ve Fiziksel Yapı: Çok uzun boylu olanlar alınmazdı, zira ahmak (aptal) olabileceği düşünülürdü. Çok kısa boylu olanlar da alınmazdı, çünkü fitne çıkarabilirlerdi.
- Kişisel Görünüm: Kel olanlar ve köse (sakal ve bıyığı çıkmayan) olanlar devşirilmezdi. Kel olanların fodal ve geveze (kaba ve çok konuşan) olacağı belirtilirdi.
- Doğuştan Sünnetliler: Doğuştan sünnetli olanlar da alınmazdı.
III. Köken ve Dil Bilgisinden Kaynaklanan Yasaklar
Devşirme sistemi, padişaha mutlak bağlılık hedeflediğinden, belli etnik ve kültürel grupları ya da halihazırda Türk-İslam kültürüne adapte olmuş olanları dışlardı:
- Dini/Etnik Köken: Yahudi olanlar, Rus, Çingene ve Acem (İranlı) olanlardan oğlan devşirmek katiyen yasaktı.
- Türkçe Bilenler: Türkçe bilenler (veya İstanbul’a gelip gitmiş olanlar) devşirilmezdi. Bunun nedeni, Türkçe bilenlerin zaten açılmış ve söz dinlemez olarak kabul edilmesiydi.
- Coğrafi İstisnalar: Trabzon Hıristiyanlarından oğlan devşirilmezdi. Ayrıca, İstanbul civarında Bostancı Ocağı’na hizmet eden (çayır biçmek, atlara bakmak gibi) Kartal ve Kadıköy Hıristiyanları da devşirme vermekten muaf tutulmuşlardı.
Not: Kanunlar, devşirilecek çocukların en asilleri ve papaz çocukları arasından seçilmesini de öngörüyordu. Bosnalı Müslümanlar (Poturoğulları) ise, diğer Müslümanların aksine saray ve Bostancı Ocağı için devşirilmeye istisna olarak müsaade edilen tek Müslüman gruptu.
Bir yanıt bırakın