6. Sınıf Sosyal Bilgiler Türklerin Anayurdu Orta Asya

TÜRKLERİN ANAYURDU ORTA ASYA

● Türklerin ilk anayurdu Orta Asya yani Türkistan’dır.
● Türkistan Türklerin yaşadığı ülke anlamına gelmektedir.
● Türkler, doğuda Kingan Dağları, batıda Hazar Denizi, güneyde Hindukuş Dağları ve Karanlık Dağları, kuzeyde ise Altay Dağları ve Sibirya’ya kadar uzanan coğrafi alanda devletler kurarak yaşamıştır.
● Orta Asya sert karasal iklimin yaşandığı, geniş bozkırların olduğu bir coğrafyadır.
● Coğrafi özellikten dolayı bozkır kültürü gelişmiştir.
● Türk toplulukları konargöçer bir yaşam sürmüşlerdir.
● Türkler, yazın su ve otlak alanların bol olduğu yaylaklarda, kışın ise hayvanları için daha elverişli olan kışlaklarda yaşarlardı.
● Türklerin, en önemli geçim kaynağı hayvancılıktır.
● Türkler atı evcilleştiren ilk milletlerdendir.
● Türkler dokumacılık, madencilik, ticaret ve tarımla da uğraşmışlardır.

BÜYÜK (ASYA) HUN DEVLETİ (MÖ 220- MS216)

● Tarihte kurulan ilk Türk devletidir.
● Başkenti Ötüken’dir.
● Kurucusu Teoman’dır.
● En önemli hükümdarı Mete Han’dır. Devlete en parlak dönemini yaşatmıştır.
● Mete Han orduyu kolay yönetebilmek için ‘‘Onluk sistemi’’ getirmişti. (on, yüz, bin şeklinde modern tarzda birlikler)

NOT: Mete Han’ın tahta çıkış tarihi Türk Kara Kuvvetleri’nin kuruluş tarihi kabul edilir (MÖ 209).

● Devlet ikili teşkilat şeklinde yönetilmiştir. Doğuyu asıl hükümdar batıyı yabgu unvanıyla kardeşi yönetmiştir.
● Çinlilerle İpek Yolu’na hakim olmak için mücadele edilmiştir. Çinliler Türk saldırılarına karşı Çin Seddi’ni inşa etmişlerdir.
● Mete Han Çin’i mağlup etmesine rağmen Çin’e yerleşmemiştir çünkü Çin’in nüfusunun fazla olmasından dolayı Türklerin asimile olup milli kimliklerini kaybedeceklerini düşünmesi nedeniyle vergiye bağlamıştır.
● Oğuz Kağan Destanı Hunlara aittir. Destanda Oğuz Kağan diye ismi geçen kişi Mete Han’dır.
●Dünyanın en eski halılarından biri olan Pazırık Halısı Hunlara aittir.
● Taht kavgaları sonucu devlet Kuzey ve Güney olarak ikiye ayrılmış ve sonra bu iki devlette
yıkılmıştır.

Kavimler Göçü (375)

● Çin baskısından dolayı Orta Asya’daki Türkler Kafkaslar üzerinden Avrupa’ya göç etmeye başladılar. Bu göç sırasında önlerinde bulunan Ostrogotlar, Vizigotlar, Vandallar gibi birçok kavim batıya doğru göç edip önünde bulunan kavimlerinde göç etmesine neden oldular.
● Avrupa kavimlerinin yıllarca süren bu yer değiştirme olayı Kavimler Göçü olarak adlandırıldı.

Kavimler Göçü’ nün Sonuçları

● İlk Çağ kapandı, Orta Çağ başladı.
●Kavimlerin kaynaşması sonucu yeni milletler(İspanyollar, Fransızlar, Almanlar, İngilizler vb.) ortaya çıktı.
● Günümüzün Avrupa’sının temelleri atıldı.
● Roma İmparatorluğu Doğu ve Batı olarak ikiye ayrıldı.
● Merkezi krallıklar zayıfladı. Feodalite (Derebeylik) sistemi ortaya çıktı.
● Avrupa’da Avrupa Hun Devleti kuruldu.

AVRUPA HUN DEVLETİ

● Kavimler Göçü sonrası Balamir önderliğinde Macaristan’da kuruldu.
● En önemli hükümdarı Atilla’dır.
● Doğu ve Batı Roma üzerine seferler düzenledi.
● Avrupa Hun Devleti sayesinde Türk kültürü Avrupa’ya yayıldı.

I.KÖK TÜRK DEVLETİ (552-630)

● Türk adıyla kurulan ilk Türk devletidir.
● Başkenti Ötüken’dir.
● Kurucusu Bumin Kağan’dır.
● En önemli hükümdarı Mukan Kağan’dır.
● İkili teşkilat şeklinde ülke yönetilmiş Doğuyu asıl hükümdar batıyı kardeşi İstemi Yabgu yönetmiştir.
● Ergenekon ve Bozkurt Destanı Köktürklere aittir.
● Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılan devlet daha sonra yıkılmıştır.
● 50 sene Çin esaretinde yaşayan Türkler Kürşat ve arkadaşlarının ayaklanması sonucu bağımsızlık duyguları artmıştır.

II. KÖK TÜRK (KUTLUK) DEVLETİ (682-745)

● Başkenti Ötüken’dir.
● Kurucusu Kutluk Kağan’dır.
● En önemli hükümdarı Bilge Kağan’dır.
● Karluk, Basmiller ve Uygurlar birleşerek II. Kök Türk Devleti’ni yıkmışlardır.
● Türk tarihini ilk yazılı eserleri olan Kök Türk Abideleri (Orhun Yazıtları) bu dönemde yazılmıştır.

Orhun Yazıtları( Kitabeleri, Abideleri)

● Türk tarihinin ve edebiyatının ilk yazılı  belgeleridir.
● 38 harfli Kök Türk alfabesiyle yazılmıştır.
● Bilge Kağan, Kültiğin ve Vezir Tonyukuk adına dikilmiştir.
● Yolluğ Tiğin ve Tonyukuk tarfından yazılmıştır.
● Günümüzde Moğolistan sınırları içerisinde bulunmaktadır.
● Türklerin siyasi, sosyal ve ekonomik yaşayışları, bağımsızlıklarını kazanmak için yaptıkları mücadeleler ve yönetim anlayışları anlatılmıştır.
● Devlet adamları ile halkın karşılıklı görevlerinden, vatan sevgisinden, yaşam tarzlarından, sanat anlayışları ve geleneklerinden bahsedilmiştir.

UYGUR DEVLETİ (745-840)

● Yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir.
● Başkenti Karabalgasun’dur.
● Kurucusu Bilge Kül Kağan’dır.
● En önemli hükümdarı Moyençor ’dur.
● Böğü Kağan zamanında Maniheizm dinini benimsediler.
● Maniheizm et yemeyi ve savaşmayı yasakladığı için savaşçılık özelliklerini kaybettiler.
● Yerleşik hayatla birlikte sosyal, ekonomik ve kültürel yaşamda değişiklikler meydana geldi.
● Çinlilerden kağıt ve matbaayı öğrendiler.
●Tarımla uğraştılar. Saray ve tapınaklar yaparak mimaride ilerlediler.
● 18 harfli tarihte bilinen ikinci Türk alfabesi olan Uygur Alfabesi’ ni kullanmışlardır.
● Minyatür( resim ) sanatında ileri gitmişlerdir.
● Türeyiş ve Göç Destanları Uygurlara aittir.
● Kırgızlar tarafından yıkılmıştır.

İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE MEDENİYET

● Hükümdarlar Han, Hakan, Kağan gibi unvanlar kullanmıştır.
● Kut İnancı: Göktanrı’nın devleti yönetme yetkisini hükümdara verildiğine inanılması.
● Kurultay (Toy, Kengeş) : Devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı meclis. Meclise hükümdar başkanlık eder son sözü hükümdar söylerdi( Danışma meclisi). Hükümdar olmadığı zaman kurultayı hükümdarın eşi (Hatun) yönetirdi. (Kadına verilen önemi, değeri gösterir.)
● İkili Teşkilat: Ülke iki koldan yönetilir Doğu’yu asıl hükümdar Batı’yı Yabgu unvanıyla kardeşi yönetirdi.
● Töre: Yazısız hukuk kuralları. Ülke töreye göre yönetilmiştir Hükümdar dahil herkes töreye uymak zorundadır.
● Türkler arasında ‘‘ Gök Tanrı inancı’’ yaygındı.
● Türkler ölümden sonraki yaşama inanmışlar ve kıymetli eşyalarıyla birlikte gömülmüşlerdir.
Kurgan: Mezar Balbal: Mezar taşı Yuğ: Cenaze töreni
Sagu: Ağıt Uçmağ: Cennet Tamu: Cehennem
Şaman(kam, baksı): Din adamı Sav: Atasözü

Turan Taktiği: Hilal Taktiği olarak da bilinen bu savaş yönteminde ordu savaş alanında merkez, sağ ve sol olmak üzere üç kısma ayrılırdı. Önce her üç kısım da düşmana saldırırdı. Sonra merkez kısım kaçar gibi yaparak geri çekilirdi. Daha sonra da sağ ve sol kısımlar düşmanı sararak çember içine alırdı. Bu taktik sayesinde az sayıda askerle çok sayıda düşmanın mağlup edilebilmesi sağlanmıştır.
● Türklerin temel geçim kaynakları hayvancılıktır. Madencilik ve tarımla da uğraşmışlardır.
● Atı evcilleştirmeleri savaşlarda ve göçlerde işlerini kolaylaştırmıştır.
● Konargöçer (göçebe) olarak çadırlarda(otağlarda) yaşamışlardır.
● Türklerde tek eşlilik vardı. Kadın hem devlet yönetiminde hem sosyal hayatta önemli bir yere sahipti.
● Sınıf farklılığı ve kölelik yoktu.
● Sosyal devlet anlayışı vardı.
● Türklerde Ordu-Millet anlayışı vardı.( Savaş zamanı herkes askerdir.)
● On İki Hayvanlı Türk Takvimini oluşturmuş ve kullanmışlardır

Kaynak:sosyalbilgilerdurağı