1.Kanıt Kullanma
Sosyal Bilgiler dersinin en önemli amaçlarından birisi de; öğrencilerde, kanıt kullanma, kanıta dayalı akıl yürütme becerilerini geliştirmektir. Bu açıdan Sosyal Bilgiler dersinde öğrencileri kanıt niteliği taşıyan birinci elden kaynaklar ve ikinci elden kaynaklarla karşılaştırmak gereklidir. Birincil kaynak olayın geçtiği döneme ait kaynaklardır. İkincil kaynaklar ise bu kaynaklara dayanılarak hazırlanmış telif eserlerdir.
Birincil kaynaklar yazılı, görsel ve işitsel dokümanlardan ve nesnelerden oluşmaktadır:
- Gazeteler, mektuplar, tarihsel yemekler, günlükler
- Nüfus verileri, haritalar, mimari çizimler
- Fotoğraflar, aile fotoğrafları, filmler, videolar, güzel sanatlar
- Sözlü tarih kayıtları, görüşme kayıtları, müzik kayıtları
- Buluntular, aletler, silahlar, aletler, malzemeler, giysiler icatlar, mezar taşları.
İlköğretimde 4 ve 5. sınıf çocukları için birincil kaynak olarak öncelikle, kendi yaşamlarına ait malzemeler kullanılmalıdır. Kimlik belgeleri, doğum günü kartları, ilk kitapları, oyuncakları, koleksiyon defterleri, aileye miras kalan eşyalar, okul kayıtları, posta kartları, demir ve kağıt paralar gibi.
Yazılı metinlerin sınıf içi bir etkinlikte kullanılmasında dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır:
- Öğrencilere sunulmadan önce belge gözden geçirilmelidir.
- Birçok mektup, kitap ve belgedeki ifade ve kelime sayısı yetişkinler için uygun olabilir. Eğer belgelerin anlaşılır ve yararlı olması isteniyorsa gerekli terim ve deyimler önceden öğrenciye açıklanmalıdır.
- Eski basılı kaynaklar ve el yazısı ile yazılmış belgelerin öğrenciler tarafından okunması zor olabilir. Bu belgelerin basılı şekilde öğrenciye ulaştırılması daha uygundur.
- Reklamlar ve gazete makaleleri hem yazı hem de fotoğraf içerir. Harita ve diyagramlarda görsel malzemelerdir. Bu tür malzemeler öğretmenler tarafından öğrenciye sunulmalıdır.
Belirlenen kaynağın sınıf içinde kullanımında şu yol izlenebilir:
Olguların çıkarılması ve bilginin seçilmesi: Bu, belgesel kanıt incelemede kullanılabilecek en basit seviyedir. Sorular öğrencilerin belli bir dönem hakkındaki, belli olguları ya da kaynaktaki olayları bulması için desteklenmelidir. Öğrencilerin doğru/yanlış işaretleyebilecekleri çalışma kâğıtları daha kullanışlıdır.
Kayıt defterleri veya okul kayıtlarından çıkarılan olgular şunları içerebilir:
- Okula giden erkek sayısı kızlardan fazladır. Doğru/Yanlış
- Erkeklerin çoğu çiftçi çocuğudur. Doğru/Yanlış
- Öğrenciler 6 yaşında okula gelir. Doğru/Yanlış
- Tüm çocuklar 12 yaşında okuldan ayrılır. Doğru/Yanlış
Bilginin bir formattan diğer bir formata dönüştürülmesi: Örneğin belli bir dönemi kapsayan kayıt defterindeki bilgiler, bir yıl içerisinde aydan aya değişen devam durumunu tespit etmek için grafik formatına dönüştürülebilir.
Çıkarım yapma: Örneğin öğrenci devam durumu ile ilgili kanıt olarak, devam durumunu ekim, mart ve haziran aylarında devamın düşük olduğunu gösterebilir. Daha ileri bir inceleme, erkeklerin devamlılığının bu aylarda düşük olduğu sonucunu verebilir. Daha sonra öğrencilere bunun nedenleri sorulabilir.
Kaynağı yazan kişilerin bakış açısı ve duygularının değerlendirilmesi: Günlükler ve kişisel mektuplar gibi belge çeşitleri, karakterlerini motivasyonlarını ve güdülerini değerlendirmek için mükemmeldir.
İki ya da daha fazla yazılı kaynağın karşılaştırılması: Bu, üstteki etkinliklerden daha karmaşık bir beceridir. Üst sınıflara uygulanmalıdır. Örneğin aynı olayın iki farklı yorumu, farklı bakış açıları ile yazılmış olabilir.
İki ya da daha fazla kaynaktan alınan bilgileri sentezlemek: Bu beceri, incelenen dönem hakkında bilgi gerektirir. Kanıtların incelenmesi, öğrencilerin incelenen dönemde bir günü anlatan değerlendirme yazılarında etkilidir.
2. Bilgiyi Kullanılabilir Biçimlerde Planlama ve Yazma
Öğrencilerinizin söyleşi, röportaj veya sözlü tarih çalışması gibi etkinlikleri yürütürken sahip olmaları gereken en önemli beceri not alma becerisidir. Aşağıda not alma ile ilgili bazı temel noktalar ve kolaylıklar sunulmuştur.
Not alma ilgili temel noktalar:
1. Kısa ve öz not almaya çalışın. Her kelimeyi yazmak zorunda değilsiniz
2. Hızlı yazmanın yanı sıra okunaklı yazmaya çalışın
3. Noktalama işaretlerini kullanmayı ihmal etmeyin
4. Rakamları yazı ile yazmak yerine rakamla ifade edin. (bir yerine 1)
5. Bazı işaret ve sembolleri kullanabileceğinizi unutmayın. Eksi için (-), artı için (+) gibi...
6. Kelimeleri anlaşılır biçimde kısaltabilirsiniz veya sadece sessiz harfleri kullanabilirsiniz. “Üniversite” yerine üniv., “imparatorluk” yerine “imp.” gibi...
7. Not alacağınız malzemeyi “defter veya kâğıt parçaları gibi” seçme şansınız varsa işiniz kolaylaşabilir.
Önemli noktaları yakalayabilmek için ipuçları:
Anlatıcı,
1. Bir cümleden önce veya sonra duraklıyorsa,
2. Bir noktayı vurgulamak için tekrar ediyorsa,
3. Önemli bir düşünceyi öncüllemek için giriş ifadeleri kullanıyorsa, genellikle önemli gördüğü bir konuya işaret ediyordur.
Not alma biçimleri:
1. Anahatlar haline getirme:
I. Konu cümlesi veya ana düşünce
A. Konu hakkında bilgi veren önemli noktalar
1. Önemli noktayı niteleyen alt başlık
a. Altbaşlığı destekleyici ayrıntılar
2. Örnekleme: Akış şeması, diyagram
3. Liste haline getirme: Kenar notları, altını çizme
Dinleme becerisi ile ilgili bazı önemli noktalar:
1. Anlatıcı ile göz teması korunmalı.
2. İçeriğe yoğunlaşılmalı, nasıl anlatıldığına değil.
3. Duygusal dinlemeden uzak durulmalı, nesnel ve açık fikirli olunmalı.
4. Dikkat dağılmamalı.
5. Öğrenci dinlemeyi önemli zihinsel bir faaliyet olarak görmeli.
6. Öğrenci dinleme esnasında kafasında sorular sorarak dinlemeyi aktif hâle getirmeli.
