DEMOKRAS
Demokrasi, toplumun kendi kendini yönetmesi anlamına
gelmektedir. Halk iradesi esas olup, halk, yöneticilerini
seçimle belirler. Ancak, demokrasi, sadece yönetenlerin
seçimle belirlenmesiyle gerçeklemez; tam
demokrasilerde yeterli hak ve özgürlüklerin tanınmı
olması da gereklidir. Dolayısıyla, demokrasi ve insan
hakları kavramları birbirleriyle yakından ilgilidir.
Demokratik hukuk devleti aaıdaki koulları
taımak zorundadır:
· nsan haklarına saygılı ve hürriyetçi demokrasi
anlayıı olur (özgürlük).
· Siyasî sistemdeki temel siyasî karar organları, genel
oya dayanan serbest seçimlerle oluur (millî
egemenlik).
· ktidar yarıması eit artlarda yürütülür (çoulculuk).
· Bütün vatandaların temel hak ve hürriyetleri
tanınarak, hukukî güvence altına alınır (eitlik).
768
HUKUK BLGLER VE ANAYASA
Toplumsal Hayatı Düzenleyen Kurallar
· Yürütme ve yasama ilemlerinde yargı denetimi
vardır.
· Hiç kimse kanunen tâbi olduu mahkemeden baka
mahkeme önüne çıkartılamaz (Kanunî Hâkim
Teminatı).
· Yargı baımsızdır.
· Kuvvetler Ayrılıı lkesi geçerlidir.
Demokrasilerin dayandıı temel ilkeler unlardır:
· Millî egemenlik: Devleti yönetme gücünün millete ait
olması demektir.
· Özgürlük: Bireyin, bakalarına zarar vermeden
davranılarında özgür olmasını ifade eden ve
doutan sahip olunan bir haktır.
· Eitlik: Her bireyin yasalar önünde eit olmasını
ifade eder.
· Çoulculuk: Farklı görü, anlayı ve tutuma saygılı
olmayı anlatır. Demokrasilerde çok sesliliin olması
arttır ve bu ancak çok partili siyasî düzenle
mümkündür.
Demokrasi uygulama biçimine göre üçe ayrılır:
· Dorudan demokrasi: Halkın tamamının, alınan
kararlara katılması demektir. Nüfusun az olduu lk
Ça Ege ehir (site) devletlerinde uygulanmıtır.
Günümüzde uygulanamaz.
· Yarı dorudan demokrasi: Seçimle i baına
gelmi meclis ve yöneticiler varsa da, bazı kararlar,
seçmenlerin dorudan katılımıyla alınır. Anayasa
kabûl veya deiiklii için halk oyuna gidilmesi bir
ölçüde yarı dorudan demokrasi anlamına gelir.
· Temsilî demokrasi: Halkın seçtii temsilcilerin, halk
adına karar alması demektir.Türkiye Cumhuriyeti bu
sistemle yönetilir.
Demokrasinin uygulanması
Demokrasinin dayandıı temel unsurlar vardır:
· Millet egemenlii: Devletin, bütün faaliyetlerini milletin
aldıı yetki ile millet adanı yürütmesi demektir.
· Özgürlük ve Eitlik: insanların, birey ve topluma zarar
vermeden istediini yapması, vatandaların kanunlar
önünde hak ve ödevler açısından eit tutulması
anlamına gelir.
Özgürlükler kiye Ayrılır:
a) Kamu Özgürlüü: Bireyin insanca yaamasına
olanak salayan özgürlüklerdir. Kiilerin temel hak ve
özgürlükleri kamu özgürlüünü oluturur. Kamu
b) Siyasi Özgürlük: Vatandaın devlet yönetimine
katılmasını salayan haklardır. Türk vatandalıı hakkı,
seçme ve seçilme hakkı, siyasi faaliyetlerde bulunma
hakkı, kamu hizmetine grime hakkı, vatan hizmeti en
önemli siyasi hak ve özgürlüklerdendir.
Demokrasinin gerei olarak seçme, seçilme ve siyasi
faaliyetlerde bulunma hakkının kullanılması bir takım
ilkelere dayanmaktadır.
Bunlar:
Genel Oy lkesi: Herkesin serbestçe, ırk, cins, düünce,
din ve mezhep ayrımı gözetilmeksizin oyunu
kullanabilmesi ve yönetime katılması demektir.
Çoulculuk lkesi. Seçimlere birden çok siyasi parti ve
adayın katılması demektir.
Meclis Hükümeti: Bakanların tek tek TBMM tarafından
seçilmesiyle oluturulan hükümet modelidir.
(I. TBMM’de uygulanmıtır).
Kabine Sistemi: Cumhurbakanı tarafından milletvekilleri
arasından atanan bir babakan tarafından
oluturulan ve meclisten güvenoyu almasıyla göreve
balayan hükümet modelidir.
Azınlık Hükümeti: Milletvekili sayısı bakımından
mecliste çounluu salayamamasına ramen bir
partinin hükümeti kurması ve meclisten güvenoyu
almasıyla oluturulan hükümet biçimidir.
Çounluk lkesi: En çok milletvekillii kazanan siyasi
partinin iktidara gelmesi demektir.
Çounluk sistemi, basit, salt ve nitelikli olmak üzere üç
ekilde uygulanır.
Basit çounluk sistemi: Nisbî çounluk da denilen bu
sistemde, seçime katınla adaylar içinde en çok oyu alan
kii seçilmi sayılır.
Salt Çounluk Sistemi: Mutlak çounluk da denilen bu
sistemde adayın seçilebilmesi için geçerli oyların en az
yarısından bir fazlasını alması gerekir.
Nitelikli Çounluk Sistemi: Bu sistemde seçilebilmek
için, geçerli oyların belli bir bölümünü almı olmak
gereklidir. (bete üç, üçte iki vb.). Bu sisteme genellikle
anayasa deiikliklerinde bavurulur.
Bir de Nisbî Temsil Sistemi vardır ki, her siyasi partinin
alıı oy oranına göre mecliste temsil edilmesini salayan
sistemdir. Ancak, parlamento çok sayıda partinin
bulunmasına yol açtıından hükümetin kurulması ve
ilemesini zorlat
