Öğretim Sürecinde Materyallerin Kullanımı************
4.1. Materyallerin Genel Özellikleri
Materyaller ders anlatımlarını daha ilgi çekici hâle getirebilir. Dersin giriş, sunuş ve özet aşamalarının hepsinde ilgi çekmek ve ilgiyi sürekli tutmak, hatırlamayı kolaylaştırmak, bilgileri anlamlandırmak ve organize etmek için materyallerden faydalanılabilir. Örneğin, dersin giriş aşamasında öğrencilerin var olan bilgilerinden farklı bir resim öğrenciler için ilgi çekici olabilir.
Materyallerin öğretim ortamlarında sıkça kullanılmasının diğer bir nedeni de öğrencilerin dersi takip etmelerini kolaylaştırmasıdır. İyi tasarlanmış materyaller öğrencinin konuyu sıkılmadan yoğun bir ilgiyle takip etmelerini ve sürekli dersle meşgul olmalarını sağlar. Materyal kullanılmadan önce dersin yapılandırılması ve materyalin nerede kullanılacağının belirlenmesi gerekir. Ayrıca dersin önceden tasarlanıp belli bir sıra ile işlenmesi öğrencilere dersi daha rahat takip etme imkânı sağlar.
Materyaller bilginin organize edilmesini kolaylaştırır. Çeşitli kıstas ve öğretim yaklaşımlarına göre tasarlanmış materyaller bilginin organize bir şekilde sunulması noktasında etkili birer araca dönüşmektedir. Örneğin canlı türlerinin anlatıldığı bir derste içeriğin hiyerarşik yapısının bir görsel yardımıyla sunulması yeni bilgilerin zihinde yapılandırılmasını kolaylaştırır. Konular ilerledikçe öğrencilerin bütünün hangi bölümünde olduğunu anlamaları ve bölümler arası ilişkileri kurmaları kolaylaşır.
Materyaller, bilginin kalıcılığını ve transferini artırır. Materyaller sayesinde öğrencilere farklı durumlar kolaylıkla sunulabilir. Bu nedenle bilgilerin hatırlanması ve yeni durumlara uyarlanması kolaylaşır. Örneğin molekül yapılarının anlatıldığı bir derste, zorluk derecesi giderek artan çok sayıda örneğin gösterilmesi hatırlamayı destekler.
4.2. Materyal Kullanım İlkeleri
Her bir materyal türünün kendine özgü güçlü ve zayıf yönleri bulunmakta ve kullanımına ilişkin yöntemler farklılık göstermektedir. Ayrıca materyallerin öğretmenin öğretim anlayışı, sınıfın seviyesi ve içerik türüne göre kullanımları değişiklik gösterebilir. Bu nedenle, materyalin nasıl kullanılacağını katı bir şekilde sınıflandırmak mümkün değildir. Ancak, materyal kullanımında göz önünde bulundurulması gereken temel ilkeler vardır. Materyal türünden ve ortamdan bağımsız genel yaklaşımları içeren bu ilkeler aşağıda örneklerle açıklanmıştır:
Kullanılan materyaller dersin içeriği ve hedefleriyle uyumlu olmalıdır.
Materyaller her dersin yapısına, hedeflerine ve içeriğine uygun olarak kullanılmalıdır. Öğretimde hedefler içeriğin, ortamın ve stratejilerin belirlenmesinde en önemli bileşendir. İçerik sunumunda kullanılan materyalin de hedeflere uygun olarak belirlenmesi ve kullanılması bu noktada önemlidir. Örneğin, öğrencilerden maddenin hâlleri arasındaki ilişkileri kullanarak karşılaştıkları problemleri çözmesi bekleniyorsa öğrencilere sadece maddenin hâllerini gösteren bilgi seviyesindeki bir materyal yeterli olmayacaktır.
Materyaller kullanım amaçlarına uygun olarak sunulmalıdır.
Materyaller derste dikkat çekme, ön bilgileri harekete geçirme, öğrenmeyi kolaylaştırma, alıştırma-pratik yapma ve öğrenmeyi kalıcı hâle getirme gibi amaçlarla kullanılabilir. Ancak önemli olan materyale kullanım amacına uygun bir şekilde yer vermektir.
Materyaller hedef kitleye uygun olarak kullanılmalıdır.
Derste kullanılacak materyal öğrenci seviyesine uygun olarak belirlenmelidir. Materyalin öğrenci seviyesinin altında olması sıkılma, motivasyon kaybı, derse isteksizlik gibi istenmeyen durumlara neden olabilir. İlköğretim birinci sınıf matematik dersi için hazırlanmış toplama işlemi animasyonunun ilköğretim beşinci sınıf matematik dersinde kullanılması bu duruma örnek olabilir.
4.3. Materyalin Kullanıldığı Öğretim Süreçleri
Bir ders süreci belli aşamalardan oluşur ve her aşama kendine özgü bazı özelliklere sahiptir. Bu yüzden ders sürecini tek bir materyalle bitirmek yerine, dersin belli aşamalarında kullanılmak üzere farklı materyal seçimine gidilmelidir.
4.3.1. Giriş Aşaması
Giriş, dersin başlangıcını oluşturduğundan önemli bir aşamadır. Bu aşamanın en önemli özelliklerinden biri dikkat çekmedir. İlk izlenimler insanların bir nesne ya da duruma karşı tutumlarında çok önemli bir etkiye sahiptir.
Dersin ilk birkaç dakikasında dikkatler çekilebilirse, öğrencilerde bu derse karşı pozitif tutum oluşturulabilir. Bütün öğretmenlerin bildiği ve uyguladığı gibi, dikkat çekmek için kullanılabilecek birçok yöntem ve materyal vardır. Derse konuyla ilgili bir problem veya soru yönelterek başlamak, öğrencilerin geçmiş deneyimleri ile çelişkili ifadeler vermek, espriler yapmak dikkat çekmek için kullanılabilecek yöntemlerden bazılarıdır. Gerçek bir olay, hikâye ya da fıkra anlatmak da dikkat çekmek için kullanılabilir. Ayrıca, sınıfa gerçek eşya veya model, resim, karikatür, afiş gibi materyaller getirmek de öğrencilerin dikkatini çekebilir.
4.3.2. Sunma/Bilgi Edinme Aşaması
Yeni bilgilerin verildiği sunuş aşamasında içerik düzenli bir şekilde yapılandırılmalı, içerik ile ilgisi olmayan konu ve uyarıcıların kullanımından kaçınılmalıdır. İçerik ile ilgisi bulunmayan ve öğrenci seviyesine uygun olmayan materyaller kullanılmamalıdır. Kullanılan materyallerdeki bilginin, kullanıcı için uygun seviyede, kesin, gerçek ve güncel olmasına dikkat edilmelidir.
Sunuş aşamasında tek bir materyal kullanılabileceği gibi içeriğe göre birden fazla farklı materyalden de yararlanılabilir. Basılı, görsel, işitsel materyallerin yanı sıra eğitsel yazılımlar gibi çoklu ortam araçları da sunuş aşamasında kullanılabilir.
Dersin sunuş aşaması öğrenci seviyesine uygun hızda ilerlemelidir. Çok yavaş sunumlar öğrencileri sıkabileceği gibi çok hızlı sunumlar da öğrencilerde eksik öğrenmeye yol açabilir. Ders sürecinde sık sık tekrarlara başvurmak gereklidir. Özellikle zor ve önemli bilgiler tekrarlanmalıdır.
4.3.3. Uygulama Aşaması (Alıştırma aşaması)
Öğrencilerin öğrenme sürecine katıldığı alıştırma süreci, dersin sonuna bırakılmadan yeni bilginin sunuluşundan sonra yapılmalıdır. Böylece öğrencilerin eksik ya da yanlış öğrenmeleri görülüp düzeltilebilir. Ayrıca alıştırma yapılan bilginin kalıcılığının arttığı bilinmektedir.
Dersin bu aşamasında eksik şemalar, bulmacalar, varsa resimleri ile eğitsel oyun ve alıştırma yazılımları da kullanılabilir. Alıştırma yazılımlarının işlevi öğretmek değil konuyu belli bir düzeyde bilen bir öğrenciye uygulama olanağı sunmaktır. Sınıfta sadece öğretmenin kullanımında bilgisayar bulunduğu durumlarda öğretmen bu yazılımları öğrencilerle etkileşim içerisinde kendisi kullanabilir.
4.3.4. Özetleme Aşaması
Öğrencilere alıştırma aşamasından sonra gösterdikleri performansa göre dönüt verilmelidir. Başarıyla tamamladıkları görevler için ödül ve pekiştireçler verilebilir. Yanlış yaptıklarında ise düzeltme yapılmalı, sadece yanlış yaptıklarını söylemekle yetinilmemeli, davranışın neden yanlış olduğu gerekçeleriyle açıklanmalıdır.
4.3.5. Değerlendirme Aşaması
Dersin değerlendirme aşamasında da birçok materyal tasarlanıp kullanılabilir. İşlem ve çalışma yaprakları, kelime ilişkilendirme testleri, kavram haritaları gibi alternatif değerlendirme araçları kullanılabilir. Ayrıca öz değerlendirme ve akran değerlendirme formlarından da yararlanılmalıdır
