ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Toplumların teknoloji çağından bilgi çağına doğru ilerlemeleri ile son yıllarda
meydana gelen bilimsel, teknolojik, sosyal değişim ve gelişmeler, toplumun
öğrencilerden-geleceğin bireylerinden-beklentilerini de farklılaştırmıştır. Bu gelişme
ve ilerlemeler, öğrencilere temel bilgi ve becerilerin yanı sıra eleştirel düşünme,
yaratıcı düşünme, iletişim kurma, araştırma yapma, sorun çözme, sosyal
ve kültürel katılım, girişimcilik vb. bilgi, tutum ve becerilerinin de öğrencilere
kazandırılmasını zorunlu kılmaktadır. Öğrencilerin donanımlı olarak bugünün
dünyasında yerlerini alabilmelerine yardımcı olmak amacıyla öğretim programlarında
meydana gelen değişiklikler, öğrencilerin kazanımlarının değerlendirilmesinde
kullanılan ölçme ve değerlendirme araçlarında da farklılaşmaya neden
olmuştur.
Yeni öğretim programlarıyla, daha önce belirli dönemlerde öğrenci öğrenme
ve kazanımlarına ilişkin dolaylı gözlem yapma imkânı veren çoktan seçmeli,
açık uçlu, doğru-yanlış, eşleştirme, boşluk doldurma vb. madde türlerinden oluşan
geleneksel ölçme ve değerlendirme araçlarının yanı sıra, öğrenci öğrenme ve
kazanımlarının doğrudan gözlemlenmesine olanak sağlayan performansa dayalı
değerlendirme araçları da yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır.
Performansa dayalı değerlendirme, öğrencilerin gerçek yaşamla ilişkili,
anlamlı ve teşvik edici görevleri yerine getirirken sahip oldukları bilgi ve becerileri
kullanmalarını gerektiren bir değerlendirme türüdür. Performans değerlendirme
öğrenci performansının doğrudan, sistematik gözlemini ve daha önceden
belirlenmiş ölçütlerle bu performansın derecelendirilmesini içerir. Öğrencinin bir
araştırmanın nasıl yapılacağına ilişkin bir testte başarılı olması, öğrencinin başarılı
bir araştırma yapıp yapamayacağının sadece dolaylı bir gözlemini sağlamaktadır.
Bu öğrencinin araştırma becerisine sahip olup olmadığı ve ne oranda
sahip olduğunun tespit edilmesi için öğrenciye herhangi bir konuda araştırma
yaptırmak gereklidir.
Performansa dayalı değerlendirmede öğrencilerden daha kompleks, bireysel
ya da grup çalışması şeklinde düzenlenmiş bir performans görevini yerine
getirmeleri ya da bir ürün ortaya koymaları istenebilir. Böylece hem süreç hem
21
de ürün değerlendirilmiş olur. Performans değerlendirme iki bölümden oluşmaktadır:
1) Performans görevleri
2) Değerlendirme araçları
1. Performans Görevi
Performans görevi, önceden belirlenmiş ölçütlere göre değerlendirilen,
amaca yönelik değerlendirme ve öğretim etkinliğidir. Öğrenci tarafından gerçekleştirilen
sunum, araştırma, canlandırma, proje, öğrenci ürün dosyası hazırlama,
makale yazma, broşür hazırlama vb. etkinlikler performans görevlerine örnek
olarak verilebilir. Performans görevleri, öğrencilerin sahip olduğu bilgi ve becerileri
belirli bir durumda kullanarak kavrama düzeylerini göstermelerine imkân
verir. Bu görevler mümkün olduğunca öğrencilerin üst düzey bilişsel becerilerini
göstermelerine imkân sağlayacak şekilde düzenlenmelidir. Örneğin; geçmiş yıllara
ait bir düğün fotoğrafı gösterilerek öğrencilerin bu fotoğrafa ilişkin değerlendirmeler
yapmaları ve çıkarımlarda bulunmaları istenebilir. Daha sonra günümüze
ait bir düğün fotoğrafı gösterilerek aradaki benzerlik ve farklılıkları bulmaları,
düşüncelerini nedenleriyle ortaya koymaları istenebilir. Ya da daha farklı
bilgi ve becerilerini de (dilin doğru kullanımı, yorum yapma, araştırma yapma,
eleştirel ve yaratıcı düşünme vb.) kullanabilmeleri için bu tartışmalar sonunda
düşüncelerini rapor hâlinde yazmaları istenebilir.
Performans görevleri öğretim programında belirtilen kazanımlarla
uyumlu olmalıdır. Öğrencilerin bu görevlerdeki performansları, daha önceden
hazırlanmış ölçütlerden oluşan değerlendirme araçları ile değerlendirilir.
Ölçütlerin önceden öğrencilerle paylaşılması, öğrencilerin kendilerinden
beklenilenilenleri kavramalarını ve kendi çalışmaları için bir plan yapmalarını
sağlayacaktır. Aynı şekilde, değerlendirme sonuçları mümkün olduğunca kısa
sürede öğrencilerle paylaşılmalıdır. Bu, öğrencinin bir sonraki çalışma öncesinde
eksikliklerini tamamlamasına imkân sağlayacaktır.
22
2. Değerlendirme Araçları
Değerlendirme araçları öğrencilerin performanslarının kaydedilmesinde ve
puanlanmasında kullanılır. Bu araçlar önceden hazırlanan ve değerlendirme öncesinde
öğrencilerle paylaşılması önerilen ölçütlerden oluşur. Bu araçlardan elde
edilen bilgilerle öğrencilere, velilere ya da idarecilere öğrencilerin performansı
hakkında sözlü ya da yazılı olarak geri bildirim sağlanır.
1. Not alma (Anekdotsal kayıtlar)
Öğretmenin, öğrencilerin performanslarına ilişkin gözlemlerini, görevin
gerçekleştirilmesi sırasında, bir deftere ya da kâğıda kaydetmesidir. Not alma,
çok güvenilir olmadığından not vermek amaçlı kullanılması önerilmemektedir.
Anekdotsal kayıtlar, öğrenci performansına ilişkin olarak öğrenciye ya da velilere
geri bildirim vermek amacıyla kullanılan genel bilgileri sağlarlar. Bu kayıtların
tutulması sırasında hangi performans görevi için tutulduğu ve tarihi belirtilmelidir.
Per
2. Kontrol listesi
Performansa ilişkin ölçütlerin bir listesini içerir. Öğrencinin kendisinden
beklenileni gerçekleştirip gerçekleştirmediği hakkında bilgi sağlar. Kontrol listelerinin
not vermek amaçlı kullanılması önerilmemektedir. Kontrol listeleri görevin
gerçekleştirilmesi sırasında öğrenci performansına ilişkin gözlemlerin kaydedilmesinde
etkilidir.
Performans görevi: Geleneksel meslekleri tanıtmaya yönelik sunu Tarih: .../...../.........
Sınıf listesi Notlar
1. Zeynep Bulut: Konuya tam anlamıyla hâkimdi. Görüşlerini
herkes tarafından anlaşılacak şekilde ifade etti.
2. Özgür Özdemir: _____________________________________
23
3. Derecelendirme ölçeği
Öğrencinin belirlenen ölçütlere göre ne oranda performans gösterdiğini belirlemek
için kullanılmaktadır. Derecelendirme ölçekleri, öğrencinin performansına
not vermek için kullanılabilmektedir.
Ölçütler Evet Hayır Yorum
Araştırma Süreci
1.Araştırmaya başlamadan önce kapsamlı bir plan yaptı.
2.Gerektiğinde arkadaşlarından, öğretmeninden yardım aldı.
3.Araştırma raporunu zamanında teslim etti.
4. .............................
Araştırma Raporu
1. Yazım ve dil bilgisi kurallarını doğru şekilde kullandı.
2. Konuya ilişkin kavram, olgu ve prensipleri doğru ve yerinde
kullandı.
3. .........................................
Aşağıda öğrencilerin araştırma yaparken göstermiş oldukları performansı değerlendirmede kullanılabilecek
bir kontrol listesi örnek olarak verilmiştir. Buradaki ölçütlerin sayısı ve içeriği, formun tasarımı öğretmen tarafından
yeniden yapılandırılabilir.
Ölçütleri okuduktan sonra, bunların öğrenci tarafından gerçekleştirildiğini düşünüyorsanız “Evet” sütununa,
düşünmüyorsanız “Hayır” sütununa (X) işareti koyunuz. Öğrenci performansına ilişkin görüşlerinizi “Yorum” sütununa
yazabilirsiniz.
24
Puanlama: Ölçüt sayısının 5 olduğu varsayılarak öğrencinin bu formdan
alabileceği en yüksek puan 5 X 5 = 25’tir. Örneğin, öğrenci 25 üzerinden 10 puan
almış olsun. Öğrencinin bu değerlendirmeden almış olduğu puan 100’lük not sistemine
dönüştürülür:
100 X 10 = 1000, 1000 / 25 = 40’tır. 40, öğrencinin 100 üzerinden almış olduğu
puandır.
4. Dereceli puanlama anahtarı (Rubric)
Öğrencinin bir kavrama ilişkin bilgisinin ya da bir görevi yerine getirmedeki
kazanımlarının ne oranda olduğunu tespit etmek için kullanılan derecelendirme
sistemidir. Dereceli puanlama anahtarı ile her bir ölçüt için kazanımın
farklı bir seviyesini tanımlamak mümkündür. Dereceli puanlama anahtarını öğretmen
kendisi oluşturabileceği gibi başka kaynaklardan da yararlanabilir.
Önemli olan bu anahtarın mümkün olduğunca basit, anlaşılır ve güvenilir olmasıdır.
Performans görevi, karne notu vermek amaçlı değerlendirilecek ise dereceli
puanlama anahtarının kullanılması en güvenilir tercih olacaktır.
Ölçütler
Araştırma Süreci 5 4 3 2 1
1. Araştırmaya başlamadan önce kapsamlı bir plan yaptı.
2. Gerektiğinde arkadaşlarından, öğretmeninden yardım aldı.
3. Araştırma raporunu zamanında teslim etti.
4. .............................
Araştırma Raporu 5 4 3 2 1
1. Yazım ve dil bilgisi kurallarını doğru şekilde kullandı.
2. Konuya ilişkin kavram, olgu ve prensipleri doğru ve yerinde kullandı.
3. .........................................
Aşağıda öğrencilerin araştırma yaparken göstermiş oldukları performansı değerlendirmede kullanılabilecek
bir derecelendirme ölçeği örnek olarak verilmiştir. Buradaki ölçütlerin sayısı ve içeriği, formun tasarımı öğretmen
tarafından yeniden yapılandırılabilir.
Ölçütleri okuduktan sonra, bunların öğrenci tarafından ne oranda gerçekleştirildiğini, ilgili sütuna (X)
işareti koyarak belirtiniz.
5 – Mükemmel 4 – Yeterli 3 – Geliştirilmesi gerekli 2 – Yetersiz 1 – Oldukça yetersiz
25
Aşağıdaki dereceli puanlama anahtarı örneği öğrencinin tarihsel bir konuda araştırma
yaparken göstermiş olduğu performansa ilişkin gözlemlerin kaydedilmesi için hazırlanmıştır.
Mevcut ölçütleri okuduktan sonra, bu ölçütlere ilişkin açıklamalardan hangisinin öğrencinin
performansını tam olarak yansıttığını düşünüyorsanız, o açıklamaya ilişkin rakamı puan
sütununa yazınız.
Puanlama: Ölçüt sayısının 4 olduğu varsayılarak öğrencinin bu formdan
alabileceği en yüksek puan 4 x 4 = 16’dır. Öğrencinin almış olduğu puanın not
olarak kullanılabilmesi için 100’lük sisteme çevrilmesi gerekmektedir. Örneğin,
öğrenci bu formdan 16 üzerinden 12 almış olsun:
100 x 12 = 1200, 1200 / 16 = 75’tir. 75, öğrencinin 100 üzerinden almış olduğu
puandır.
Ölçütler
Araştırma
Süreci
4 3 2 1 Puan
1. Plan yapma
ve uygulama
Araştırma öncesinde
araştırma sürecini
etkili şekilde planladı
ve planını öğretmeniyle
paylaştı. Yapmış
olduğu plana tam anlamıyla
uydu. Araştırma
raporunu zamanında
teslim etti.
Araştırma öncesinde
araştırma
sürecine ilişkin
plan yaptı. Yapmış
olduğu plana
çoğunlukla uydu.
Araştırma raporunu
zamanında
teslim etti.
Araştırma sürecine
ilişkin planlama
yaptı, ancak plana
tam anlamıyla
uymadı. Araştırma
raporunu teslim
tarihinden bir, iki
gün sonra teslim
etti.
Araştırma süreci
öncesinde bir plan
yapmadı. Araştırma
raporunu oldukça
geç teslim
etti.
2. İş birliği
yapma
Araştırma sürecinde
takıldığı yerlerde öğretmeninden,
arkadaşlarından
ve etrafındaki
diğer kişilerden
yardım istedi. Gerekli
olduğunda arkadaşlarıyla
iş birliği yaptı.
Arkadaşlarını kendi
araştırmaları konusunda
teşvik etti.
Araştırma sürecinde
takıldığı
yerlerde öğretmeninden
yardım
istedi. Gerekli
durumlarda
arkadaşlarıyla iş
birliği yaptı.
Araştırma sürecinde
sadece bir,
iki kez öğretmeninden
yardım
istedi. Arkadaşlarıyla
pek fazla iş
birliği yapmadı.
Araştırma sürecinde
takıldığı
konularda hiç
kimseden yardım
istemedi ve arkadaşlarıyla
gerekli
durumlarda iş
birliğinde bulunmadı.
3
…………………
Araştırma
Raporu
1. Kavrama Konuya ilişkin kavram,
olgu ve prensipleri
doğru ve yerinde
kullandı. Konuya kendi
yorumlarını da kattı.
Konuya ilişkin
kavram, olgu ve
prensipleri doğru
şekilde kullandı.
Bazı yerlerde
kendi yorumlarını
kattı.
Konuya ilişkin
kavram, olgu ve
prensipleri kullanırken
bazı hatalar
yaptı.
Konuya ilişkin
kavram, olgu ve
prensipleri kullanırken
ciddi hatalar
yaptı. Tamamen
kitaptan aldıklarını
aktardı.
2. Dili kullanma
Dil bilgisi ve yazım
kurallarını doğru olarak
kullandı.
Dil bilgisi ve
yazım kurallarını
kullanırken az
sayıda hata yaptı.
Dil bilgisi
ve yazım kurallarını
kullanırken
bazı önemli hatalar
yaptı.
Çok sayıda önemli
dil bilgisi ve yazım
kuralı hatası yaptı.
3.
…………………
26
Ölçme ve Değerlendirmede Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar
1. Performansa dayalı değerlendirme yaklaşımının kullanılması,
geleneksel ölçme değerlendirme araçlarının kullanılmayacağı anlamına
gelmemektedir. Öğrencinin öğrenme ve kazanımlarına ilişkin tam ve doğru
bilgi edinmek her iki değerlendirme yaklaşımının birlikte ve dengeli bir şekilde
kullanılmalarıyla mümkündür.
2. Öğretim Programı’nda sunulan ölçme ve değerlendirme araçlarına ilişkin
formlar örnek olarak sunulmuştur. Bu formların aynı şekilde kullanılması
zorunlu değildir. Formlar ve formlarda yer alan ölçütler; sınıf mevcudu,
çevre ve sınıf imkânları, dersin işleniş yöntemi, dersin süresi vb. faktörler
göz önünde bulundurularak yeniden yapılandırılabilir. Formların kullanımı
daha pratik bir hâle getirilebilir.
Örneğin, formun başlangıç kısmı aşağıda sunulduğu şekilde düzenlendiğinde
aynı form, öğretmen tarafından değerlendirme amaçlı kullanılabileceği gibi
öz değerlendirme ve akran değerlendirme için de kullanılabilir.
Değerlendiren: Öğretmen Akran Öğrencinin kendisi
Değerlendirilen öğrencinin adı, soyadı: ................................................
Değerlendirme tarihi: ...../....../........
Sınıf mevcudunun çok olduğu durumlarda sınıf listesi, değerlendirme formu
şeklinde yeniden düzenlenebilir:
Sınıf Listesi
1.Araştırma
öncesinde
kapsamlı bir
plan yaptı.
2. Araştırma
raporunu zamanında
teslim
etti.
3. ............
4. .............
5 4 3 2 1 5 4 3 2 1
1. Özgür Özdemir
2. Zeynep Bulut
3. ..............
4. .............
3. Sadece performans görevlerinin verilmesi ve öğrencilere yaptırılması ile
performansa dayalı değerlendirme yapılmış olmamaktadır. Performansa dayalı
değerlendirme yapmak için verilen performans görevlerinde öğrenci27
lerin göstermiş olduğu performansın, daha önceden hazırlanmış ölçütlerden
oluşan değerlendirme araçlarından (dereceli puanlama anahtarı,
derecelendirme ölçeği vb.) biri ile değerlendirilmesi ve puanlanması gerekmektedir.
4. Sınıfta yapılan her türlü etkinliğin değerlendirilmesi zorunlu değildir.
Öğrencilerin üst düzey bilişsel becerilerini en etkili şekilde ölçtüğü düşünülen
etkinlikler bir değerlendirme aracı kullanılarak değerlendirilmeli ve nota dönüştürülmelidir.
5. Değerlendirme amaçlı kullanılan formlar, etkinliğin ya da performans
görevinin öğrenci tarafından sınıf içinde gerçekleştirilmesi sırasında doldurulmalıdır.
6. Sınıf mevcudunun kalabalık olduğu durumlarda, öğrencilerin her performans
görevi için tek tek değerlendirilmesi çoğu zaman mümkün olmamaktadır.
Grup çalışması şeklinde verilen performans görevlerinde, her grup ayrı ayrı
değerlendirilir ve grubun aldığı not ya da puan tüm grup üyelerine verilir. Başka
bir deyişle, bir grubun tüm üyeleri aynı notu ya da puanı almalıdır.
7. Performans görevleri ve bunların değerlendirilmesinde kullanılan ölçütler
mutlaka Öğretim Programı’nda yer alan kazanımlarla uyumlu olmalıdır.1
