ÜNİTE III: BÖLGELERİMİZİ TANIYALIM
Haritaların Dili
Dünyanın bütünün ya da bir bölümünün kuşbakışı gö-rünümünün belli bir oranda (ölçekte) küçültülerek düz-leme çizilmesine harita denir.
Haritanın işaretler bölümündeki çubuk yükseklik basa- mağını gösterir.Çubuktaki renkler bir yerin deniz sevi-yesinden ne kadar yüksekte olduğunu gösterir.Deniz seviyesi “0” metre kabul edilir.En yüksek yerler beyaz, koyu kahverengi; en alçak yerlerse yeşil renkle göste-rilir.
Haritalardaki renkler değişik yüzey şeklerini gösterir. Yeşil renk çukur yerleri; sarı renk yaylaları, yüksek o-vaları; kahverengi dağları; mavi renk denizleri ve gölleri gösterir.
NOT:Haritaların altındaki bilgilere kulanım anahtarı (lejand) denir.
Dağ:Çoğunlukla dik yamaçlı, yuvarlak ya da sivri te-peleri olan bir kaya kütlesi.Ağrı dağı 5137m).
Ova:Akarsular tarafından derin yarılmamış, çevresine göre yüksekte olan geniş düzlükler.Çukurova, Harran ovası.
Plato:Akarsular tarafından derin yarılmış, çevresine göre yüksekte olan geniş düzlükler.Erzurum Kars Plato su, Taşeli Platosu
Vadi:Akarsuyun yatağını aşındırarak oluşturduğu yer-yüzü şeklidir.Kelebekler Vadisi (Akdeniz kıyılarının gü-ney batısındaki Babadağ eteklerinde yer alır.Kelebek- lerle süslü bir koy)
Akarsu:Kaynak, yağmur veya eriyen kar ve buzul su-larıyla beslenen belirli bir yatak boyunca sürekli veya zaman zaman akan sudur.Kızılırmak.
Göl:Karalardaki çukurluk alanlarda birikmiş durgun su-dur.Van Gölü
İklim ve İnsan Faaliyetleri
Hava Olayı:Havada meydana gelen yağış, nem rüz-gar, meteoroloji ile ilgili olaylarına denir.
Hava Durumu:Bir yerde kısa süreli hava olayına denir. Bugün yağmurlu, yarın sisli….
Hava olayının kısa ya da uzun süreli nasıl olacağını bil mek üreticilerin için de önemlidir.Çünkü hava olayları günlük yaşamımızı olumlu ya da olumsuz etkiler.
İklim;Bir yerde hava olaylarının uzun yıllar boyunca göstermiş olduğu ortalamaya iklim denir.Karadeniz Böl gesi her mevsim yağışlıdır.En çok kar Doğu Anadolu Bölgesine düşer…..
İklim; turizmi, ulaşımı, tarımı, bitki örtüsünü, konut tipi-ni, hayvanları, giyim ve beslenmeyi etkiler.
Türkiye’de Görülen İklimler
Yurdumuzun farklı yerlerinde aynı günde değişik hava olayları yaşanmaktadır.Bu durum, ülkemizde değişik ik lim tiplerinin görülmesinden kaynaklanmaktadır.
1.Karadeniz İklimi:Her mevsim yağışlıdır.Bitki örtüsü ormandır.Karadeniz ve Marmara Bölgesi’nin Karade-niz’e bakan kıyılarında görülür.
Yağışlar nedeniyle gür ormanlar vardır.Bu yüzden ev-lerin yapı malzemesi ahşaptır.
Yağış ve ılıman etki sebebiyle bölgenin en önemli ürü-nü çay ve fındıktır.
Her mevsim yağışlı olduğu için bulutluluk oranı yük-sek, güneşli gün sayısı azdır.Heyelan görülür.
2.Karasal İklim:Yazlar sıcak ve kurak; kışlar soğuk ve karlıdır.Sıcaklık farkları çok fazladır.Sıcaklık 0° altına kadar düşer.Bitki örtüsü, ilkbahar yağışlarıyla yeşeren yaz sıcaklığıyla kuruyan otlardan oluşan bozkırdır. Ül-kemizde en yaygın görülen (İç Anadolu, Güneydoğu, Doğu Anadolu, Ege’nin doğusunda) iklimdir.
Evler toprak ve kerpiçten olup; hava sıcakken serin; soğukken sıcak olur.
Yetişme döneminde yağmur, olgunlaşma döneminde sıcağa ihtiyaç duyan buğday bu iklimde kolay yetişir.
Kışın kar yağışı sebebiyle yollar kapanır.
3.Akdeniz İklim:Yazlar sıcak kurak; kılar ılık ve yağış-lıdır.Bitki örtüsü kısa boylu çalılıklardan oluşan makidir.
Ege, Marmara Denizi ve Akdeniz kıyılarında görülür.
Kışın hava soğuk olmadığı için ısınma problemi yaşan-maz bu yüzden evler taştandır.
Havanın kışın da ılık geçmesi nedeniyle portakal, li-mon, muz yetişir.Yaz turizmi yaygındır.
NOT:Marmara Bölgesinde üç iklim de görülür.
Yaşanacak Yerler
Nüfus:Belli zamanda sınırları belirli bir yerde yaşayan insan sayısına nüfus denir.Türkiye’de genç nüfus oranı fazladır.
İnsanlar yerleşim yeri olarak ihtiyaçlarını kolayca kar-şılayabilecekleri yerleri seçerler.Toprağı, iklimi elverişli, sanayi, ticaret, turizm gibi ekonomik faaliyetlerin yapıl -dığı yerler tercih edilir.Yükseltinin fazla, iklimin ve eko-nomik koşulların elverişli olmadığı yerlerde nüfus azdır.
Bütün bunlar nüfus yoğunluğunu etkiler.
İnsanların yerleşim yerleri tercih etmelerinde iki faktör etkilidir.;
1.Doğal faktörler;Yeryüzü şekilleri, iklim, su kaynak-ları, bitki örtüsü, toprak verimliliği vb. unsurlar.
2.Beşeri ve ekonomik faktörler;Sanayi,ticaret, ula-şım, turizm vb. unsurlar.
Karadeniz Bölgesi:Nüfus sayısı bakımından 3.sırada-dır.Kır nüfusunun en fazla olduğu bölgedir.Bölgenin en kalabalık ili; limanı, Çarşamba ve Bafra ovaları nede-niyle Samsundur.Zonguldak ise kömür madeni nedeniy le nüfus yoğundur.
Marmara Bölgesi:Nüfus sayı-
sı bakımından 1.sıradadır.
Kent nüfusunun en fazla ol
duğu bölgedir.Nüfusun art-
masında çok göç alması
etkilidir.Sanayi, ticaret, u-
laşım, eğitim, sağlık bakımından
elverişli olan İstanbul en kalabalık ildir.Sakarya (Ada -pazarı), Kocaeli (İzmit) nüfus sanayiye bağlı olarak ka-labalıktır.Ayrıca Bursa bölgenin en önemli tarım merke-zidir.
Ege Bölgesi:Nüfus sayısı bakımın-
dan 4.sıradadır.Bölgenin en kala-
balık ili; limanı, fuarıyla İzmir’dir.
Sosyo-ekonomik bakımındansa
sıradadır.
Akdeniz Bölgesi:Bölgenin genişliğine oranla çok az nüfusa sahiptir.Çünkü Toros dağları çık geniş yer kap-lar.Adana ve Mersin’de nüfus yoğunluğu fazladır.Çukur ova ve Amik ovaları tarım arazilerinin geniş olması ve
ulaşım kolaylığı nedeniyle nüfus yoğundur.Bu yerlerde tarım ürünleri çeşitliği, tarıma dayalı sanayi ve ticaret nüfusun fazla olmasını sağlamıştır.Toros dağları deni-ze paralel uzanır.Bu nedenle kıyı ile iç kesimler arasın-da ulaşım zordur.
İç Anadolu Bölgesi:Nüfus sayısı bakımın-
dan 2.sıradadır.Çevresi yüksek
dağ ve yüksek geniş düzlük-
lerle çevrili ve denizin etkisine ka-
palı olduğu için kurak bir iklime sahip-
tir.Ankara, başkent olası, sanayisi ve u-
laşımı nedeniyle nüfus yoğundur.Diğer kala
balık iller Konya, Eskişehir Kayseridir.Ekonomi si tahıl tarımına bir dayalı bölgedir.
Doğu Anadolu Bölgesi:Nüfus sayısı bakımından 6.
sıradadır.En dağlık bölgedir.Bölge yüksek ve enge-
beli olduğu için tarım alanları azdır.Ayrıca
yükselti, iklimin elverişsiz olması, sa-
nayi ve ticaretin gelişmemesi ne-
deniyle nüfus seyrektir.Van, sa-
nayi ve ticaret sebebiyle nüfus
yoğundur.
Güneydoğu Anadolu Bölgesi:Nüfusu en az olan böl-gemizdir.Ekonomik gelişmenin yavaş, terör gibi neden-lerle göç veren bir bölgedir.Ayrıca diğer bölgelere mev-simlik işçi göçleri yaşanmaktadır.Bölge plato, ovalarla kaplıdır.Halkın geçim kaynağı tarımdır.Gaziantep, sa-nayi, tarım alanında gelişmiş olduğu için göç alan bir şehirdir.
Doğa ve İnsan
Tüm canlılar yaşamak için önce havaya, suya, besine ihtiyaç duyarlar.Bu ihtiyaçlarımızı doğadan elde eder-ler.İhtiyaçlarımızın bazıları için doğal kaynaklar olduğu gibi bazıları için de doğal kaynaklar değiştirerek kulanı- rız.
Doğal çevrede kendi içinde bir denge ve yenilenme var dır.Ancak insanlar bazen doğal çevreyi değiştirirken ve ondan yararlanırken bu dengeyi olumsuz olarak etkile- yecek şekilde davranırlar.
Çevrenin tahrip olmasına sebep olan etkenler;
-Hava, toprak ve su kirliliği, hızlı nüfus artışı
-Aşırı bilinçsiz avlanma
-Sanayileşme
-Ormanların yok olması ve yangınlar
-Erozyon
Canlıları gelecekte de sağlıklı bir şekilde varlıklarını sürdürebilmeleri için çevrenin korunması gerekir.Bu da ancak doğal çevreye duyarlı insanlar sayesinde olacak tır.Doğal çevreyi korumak herkesin görevidir.Doğal kay nakların kirlenmesini önlemek için çeşitli tedbirler alına- bilir.İnsanların karşılaştığı en büyük sorun çöplerdir.Uy gun şekilde depolanmamış çöpler; yeraltı ve yer üstü su kirliliğine, haşerelerin üremesine, görüntü kirliliğine, hastalıkların oluşmasına sebep olur.Cam, kağıt, plastik gibi çöplerin geri dönüşümü sağlanabilir.Çöplerin doğal kaynaklara karışması önlenebilir.
Doğal Kaynaklar; Toprak, su, hava ve madenlerdir.
Ülkemizde Afetler
Bir afetin görüldüğü bölgenin, o bölgenin coğrafi özel-likleriyle yakından ilişkisi vardır.Afetler;
Deprem:Yer kabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani o larak ortaya çıkan titreşimlerin yeryüzünü sarsması ola yına denir.Ülkemizin %96’sı deprem kuşağı altındadır. Karaman en az riskli ilimizdir.
Sel:Aşırı yağan yağmurlar sonucu oluşan ve geçtiği yerlere zarar veren taşkın sudur.Akarsu ve baraj sula-rının taşmasına neden olur.En çok Karadeniz ve Mar-mara bölgesinde görülür.
Heyelan (Toprak Kayması):Toprağın, eğimli arazi ve aşırı yağışlar nedeniyle kaymasına denir.En çok Kara-deniz’de görülür.Çünkü aşırı yağış, eğimli arazi ve top-rak killidir.
Çığ:Karın dağlık ve eğimli alanlarda hareket etmesi so nucu oluşur.Genellikle ormanların yok edildiği, bitki ör -tüsü olmayan, dağlık ve eğimli arazilerde görülür.Doğu Anadolu Bölgesi örnektir.
Erozyon:Toprağın bulunduğu yerden yağışlar, sel, rüz gar, çığ gibi etkenlerle taşınmasıdır.Erozyonla verimli topraklar kaybedilir. İç ve Güneydoğu Anadolu Bölgele ri örnektir.
Orman Yangınları:Çeşitli nedenlerle orman içindeki a-ğaçların alev alarak tutuşmasıdır.Ege ve Akdeniz Böl-geleri örnektir.
Doğal Afetler ve İnsanlar
Sel, çığ, deprem, heyelan gibi önlenmesi insan eliyle mümkün olmayan doğal afetler ülkemizde yaşanmak-tadır.Ancak alınacak tedbirlerle etkisi azaltılabilir.Çün kü doğal afet sonucu can ve mal kaybı önlenmektedir.
Doğal afete uğramış bölgelere gerek ülke içinden ge-rekse de diğer ülkelerden yardım eli uzanmaktadır.
Nerede Yanlış Yaptık?
Doğal afetlerden çok, insanların yaptığı bazı yanlış uy gulamalar can ve mal kaybını artırmaktadır.Örnekler;
Heyelanların oluşmasında yağmur suları etkilidir.Suyun etkisiyle kayganlaşan zemin üzerinde eğer toprağı tu-tan ağaç yapıları yoksa heyelan meydana gelir.Bu yüz-den; “dik yamaçlı yerlere yapılan yerleşim yerleri heye-lan tehdidi altındadır.”
Erozyon topraklarımızın yok olmasına sebep olan et-kenlerin başında gelir.Erozyon sebebiyle toprağın veri-mi düşmekte, besin maddeleri yok olmakta, sular kirlen mektedir.Arazinin engebeli olması, toprağın aşırı işlen- mesi ve akarsu taşkınları erozyona neden olur.
Yoğun kar yağışı, “dağ eteklerine yapılan yerleşim yer lerini çığ tehdidi altında bırakabilir.”
Sağlam olmayan zemine bina yapılması “depremin za-rarını artırırken” inşaat malzemesinin yetersiz olması durumunda, “küçük sarsıntılar bile büyük can ve mal kayıpları yaşatabilir.”
Doğal afetlerin zararlarını en aza indirmek için insanlar bu konuda bilinçlendirilmelidir.Doğal afetler sırasında neler yapılaması gerektiğini bilmek can kayıplarını azaltacaktır.
KAYNAK:HAYDEW
