BÜYÜK (ASYA) HUN DEVLETİ
Orta Asya'da kurulan ilk Türk Devletidir. Hunlar, tarihte ilk defa Türkleri bir bayrak altında toplamışlardır.
Devletin merkezi Ötüken'dir.
Bilinen ilk hükümdarı Teoman'dır.
Büyük Hun Devleti hakkındaki ilk belge M.Ö 318 tarihli Çinlilerle yapılan bir anlaşmadır.
Çinliler, Hun saldırılarına karşı Çin Seddi'ni inşa etmişlerdir.
Devletin en parlak dönemi Mete Han dönemidir. Bu dönemde devlet en geniş sınırlarına ulaşmıştır.
Mete Han'ın yaptığı devlet yönetimi ve askeri teşkilat alanındaki düzenlemeleri daha sonraki Türk devletlerine örnek olmuştur. Ayrıca orduda onlu sistemi uygulaması (onbaşı,yüzbaşı vs.) bugünkü Türk Silahlı Kuvvetlerinin temelini oluşturmaktadır.
KAVİMLER GÖÇÜ (375)
Büyük Hun Devleti'nin dağılmasıyla Hunların Avrupa'ya girmeleriyle başlayan ve yüzyıl kadar süren gelişmelere Kavimler Göçü denir.
NEDENLERİ:
İklim şartları ( kuraklık)
Otlakların yetersizliği
Boylar arasındaki anlaşmazlıklar
Diğer devletlerin baskıları ( özellikle Çin )
SONUÇLARI:
Avrupa'ya giren Hunlar, Avrupa(Batı) Hun Devleti'ni kurdular.
Avrupa'da Feodalite( derebeylik) rejiminin doğmasına ortam hazırladı.
İngiltere, Fransa, İspanya ve İskandinavya (Norveç, İsveç) gibi Avrupa ülkelerinin temelleri atıldı.Avrupa'nın bugünkü temelleri atıldı.
İlkçağ sona erdi, Ortaçağ başladı.
KÖKTÜRKLER
Türk adıyla kurulan ilk Türk Devleti'dir. Büyük Hun Devleti'nden sonra Orta Asya'da kurulan ikinci büyük Türk Devleti'dir.
Devletin merkezi Ötüken'dir.
Bumin Kağan tarafından kurulmuş ve Kağan ünvanıyla ülkenin doğusuna geçerek devleti yönetmiştir. Batısına ise; Yabgu ünvanıyla kardeşi İstemi Han'ı atamıştır.
İpek Yolu'nun kontrolünü elinde bulunduran Akhunlar'a karşı İstemi Yabgu Sasaniler ile işbirliği yaparak Akhun Devleti'ne son vermiştir.
Bir süre sonra Sasanilerle ilişkilerinin bozulması üzerine Bizans ile işbirliği yaparak Sasani Devleti'ne son vermiştir.
KUTLUK ( II. KÖKTÜRK) DEVLETİ
Çinlilerin egemenliği altındaki Türkler, Kutluk Kağan önderliğinde Çinlilere karşı isyan ederek tekrar bir bayrak altında toplanmışlardır. Bu nedenle Türkler, Kutluk Kağan'a İlteriş (derleyen, toplayan) ünvanını vermişlerdir.
Kutluk Kağan, Çin'e 46 sefer düzenlemiştir.
Devletin merkezi Ötüken'dir.
Kutluk Kağan'dan sonra devletin başına geçen Bilge Kağan, kardeşi Kültigin'i ordu komutanlığına, Tonyukuk'u ise vezirliğe getirmiştir. Bu dönemde devlet en parlak dönemini yaşamıştır.
Türk tarihinin ve edebiyatının en önemli yazılı eseri olan Orhun Irmağı yakınlarında dikilen Orhun Kitabeleri, bu devletin bıraktığı en önemli eserdir.
Türk adıyla kurulan ikinci Türk Devleti'dir.
UYGURLAR
Kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağan'dır.
Devletin merkezi Ötüken'dir; fakat Araplar( Abbasiler) ile Çinliler arasında yaşanan Talas savaşı'nda Uygurlar Araplara yardım etmişler ve savaşı Arapların kazanmasını sağlamışlardır. Talas Savaşı'ndan sonra devletin merkezi Karabalasagun ( Ordubalık) olmuştur.
Talas Savaşı'ndan sonra Uygurlar Çinlilerin bıraktığı tarım havzasını ele geçirmişler ve diğer Türk devletlerinden farklı olarak ilk kez tarımla uğraşmaya başlamışlardır. Böylece ilk kez yerleşik hayata geçmişlerdir.
Uygurlar, Maniheizm(mani) dinini benimseyerek savaşçılık özelliklerini yitirmişlerdir. ( et yemeyi, avlanmayı ve savaşmayı yasaklayan bir dindir.)
