Fransız İhtilali’nden sonra, Osmanlı Devleti üzerinde çıkarları olan Çarlık Rusyası’nın etkisiyle milliyetçilik, Ermeniler arasında yayılmaya başladı. Ermeni sorunu ilk defa uluslar arası alanda, 1878 Berlin Antlaşması’yla gündeme geldi. Rusya ve İngiltere, Ermeni sorununu kendi çıkarları için kullanmaya başladılar. I. Dünya Savaşı başladığında Rusya, Doğu Anadolu’yu işgale başlayınca, Ermenileri bölgede huzursuzluk çıkarmak için kullandı. Ermeniler bağımsız bir Ermenistan Devleti kurma hayaliyle Türklere saldırmaya ve katliamlara başladılar.
Mondros Ateşkes Antlaşması hükümlerine uymayarak ordusunu terhis etmeyen Kazım Karabekir Paşa, TBMM tarafından Doğu Cephesi Komutanlığı’na atandı (15. Kolordu Komutanı). Bu cephede yapılan savaşlar, Kars, Sarıkamış ve Gümrü’nün Türklerin eline geçmesiyle sonuçlandı. Ermenilerle Gümrü Antlaşması yapıldı.
Gümrü Antlaşması (3 Aralık 1920)
1. Ermeniler işgal ettikleri yerleri geri verdiler.
2. Doğu Anadolu’daki isteklerinden vazgeçtiler.
3. Ardahan ve Artvin dışında doğu sınırı çizildi.
4. Ermenistan Hükümeti, Sevr Antlaşması’nı tanımayacaktı.
Önemi
o TBMM’nin uluslar arası alandaki ilk siyasi ve askeri başarısıdır.
o Ermenistan, TBMM’yi tanıyan, Sevr’in geçersizliğini kabul eden ilk devlet olmuştur.
o Sevr’in geçersizliğini gösteren ilk antlaşmadır.
o Doğu cephesi kapatıldı, buradaki birlikler batı cephesine kaydırıldı.
o TBMM’nin gücü ve otoritesi arttı.
NOT: Yeni Türk devletinin ilk askeri cephesi doğuda kurulmuştur.
Gürcistan’la İlişkiler: Gürcistan’la Batum Antlaşması imzalandı (23 Şubat 1921). Buna göre Batum, Artvin, Ardahan Türk devletine bırakıldı.
Ermenilere ve Gürcülere karşı kazanılan başarılar sonucu işgal bölgeleri boşaltılmış, doğu sınırımız belirlenmiştir
