Şeyh Sait isyanı(13 Şubat 1925)
İsyanın Nedenleri
• Halifelik ve saltanat yanlılarının kışkırtmaları
• Terakkiperver Cumhuriyet fırkasının meclisteki tavırlarının eski rejim yanlılarını cesaretlendirmesi
• İngilizlerin Şeyh Sait ve yandaşlarını kışkırtarak Musul sorununun İngilizlerin lehine sonuçlanmasını sağlamak istemeleri
• Yapılan inkılapların halk tarafından tam olarak anlaşılamaması
• Güneydoğu Anadolu bölgesinde İngiltere destekli bağımsız bir Kürt devleti kurulmak istenmesi
Lozan antlaşmasında İngiltere ve Türkiye arasındaki ikili görüşmelerle çözümlenmesi kararı alınan Musul sorunu 1925’te İngiltere ile ilişkilerin gerginleşmesine neden olmuştur.Bu nedenle Türkiye’nin askeri bir harekata hazırlandığı sırada Şeyh Sait 13 Şubat 1925’te isyan çıkarmıştır.
Kısa sürede Elazığ Bingöl ve Diyarbakır’a kadar genişleyen bu isyana zamanında gerekli önlemler alınmadığı için isyan kısan sürede bastırılamamıştır.başbakan Fethi Okyar görevinden ayrılmış İsmet paşa başkanlığındaki yeni hükümet göreve gelmiştir.İsmet Paşa 4 Mart 1925’te Takrir-i Sükun kanununu çıkararak olağan üstü hal ilan etmiştir.İstiklal mahkemeleri yeniden kurulmuştur.İsyanın bastırılmasından sonra yakalananlar bu mahkemelerde yargılanarak cezalandırılmıştır.İsmet paşa isyanın bölgesel bir isyan olarak görülmeyip rejimi tehdit eden büyük bir ayaklanmanın başlangıcı olarak algılanmasını gerektiğini belirterek aldığı sert önlemlerle isyanın bastırılmasını sağlamıştır.
İsyanın Sonuçları:
• Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının isyanın çıkmasında etkili olduğu belirlenmiş ve bu parti 3 Haziran 1925’te kapatılmıştır.Böylece çok partili hayata geçişin ilk denemesi başarısızlıkla sonuçlanmıştır.
• Doğu Anadolu’da ortaya çıkan huzursuzluk ortamını gidermek amacıyla 4 mart 1925’te Takrir-i Sükun kanunu yayınlanmış ve bu kanun 4 mart 1929’a kadar yürürlükte kalmıştır.
• Hükümet değişikliği nedeniyle İsmet Paşa başbakan olmuştur.
• İstiklal mahkemeleri yeniden kurulmuştur.
• İngiltere bu isyanı kullanarak Musul sorununun Türkiye aleyhine çözümlenmesini sağlamıştır.
• Şeyh Sait isyanı Cumhuriyet rejimine yönelik bir isyandır.
