DÜNYANIN ŞEKLİ HAREKETLERİ VE SONUÇLARI
DÜNYANIN ŞEKLİ
Dünyamız kutuplardan basık ve ekvatordan hafifçe şişkin kendine özgü bir şekle sahiptir ki
Dünyamızın bu şekline “Geoid” denir. Yani dünyamız küresel bir şekle sahiptir.
DÜNYANIN ŞEKLİ HAREKETLERİ VE SONUÇLARI
DÜNYANIN ŞEKLİNİN SONUÇLARI
1. Ekvator yarıçapının kutuplar yarıçapından fazla olması
2. Ekvator uzunluğunun ardışık iki meridyenden fazla olması
3. Güneş ışınlarının geliş açısına bağlı olarak ısınma ekvatordan kutuplara doğru azalır.
4. İki meridyen arası uzaklık ekvatordan kutuplara doğru azalır.
5. Dünyanın bir tarafının aydınlık iken diğer tarafının karanlık olması
6. Dünyanın dönüş hızının ekvatordan kutuplara doğru azalması
7. Kutup yıldızının görünme açısı enlemlere göre değişim göstermesi
8. Dünya küre olduğundan dolayı güneş ışınlarının yeryüzüne düşme açıları değişir.
9. Dünya küre şeklinde olduğu için gölgesi daire biçimindedir.
DÜNYA'NIN HAREKETLERİ VE SONUÇLARI
Dünyamızın hem kendi etrafında ve hem de güneşin etrafında olmak üzere iki tür hareketi vardır. Kendi etrafındaki hareketine eksen hareketi(günlük hareket) denir. Güneş etrafındaki hareketine ise yörünge hareketi(yıllık hareketi) adı verilmektedir.
I. DÜNYANIN EKSEN HAREKETİ( GÜNLÜK HAREKETİ)
Dünya kendi ekseni etrafındaki dönüşünü, batıdan doğuya doğru 24 saatte tamamlar. Buna 1 gün denir. Dünyanın kendi ekseni etrafındaki dönüş hızı ekvatorda 1670 km/saat olup
bu hız kutuplara gidildikçe azalır ve kutuplarda hız 0(sıfır) olur.
DÜNYANIN ŞEKLİ HAREKETLERİ VE SONUÇLARI
DÜNYANIN EKSEN(GÜNLÜK) HAREKETİNİN SONUÇLARI
1. Gece ve gündüzler oluşur.
2. Yerel saat farkları ortaya çıkar.
3. Doğu ve batı yönleri ortaya çıkar.
4. Dünya üzerinde herhangi bir yer, güneş ışınlarını gün içinde farklı açılarla alır.
5. Günlük sıcaklık ve basınç farklarının oluşur. Bunun sonucunda da: - Mekanik çözülme artar. - Meltem rüzgarları oluşur.
6. Sürekli rüzgarların yönlerinde sapmalar olur.
7. 30° ve 60° enlemlerinde dinamik basınç kuşakları oluşur.
8. Okyanus akıntılarında sapma ve halkalar oluşur.
9. Aynı enlem üzerinde, Güneş farklı zamanlarda doğup batar.
DÜNYANIN ŞEKLİ HAREKETLERİ VE SONUÇLARI
II. DÜNYA'NIN YÖRÜNGE HAREKETİ ( YILLIK HAREKETİ )
Dünyanın yörüngesi elips şeklindedir ve gün çevresindeki bu yörüngede 365 gün 6 saatte turunu tamamlar.
Dünyamız, Güneş etrafındaki bu dönüşü sırasında Güneşe bazen yaklaşır (Günberi/Perihel: 3 Ocak), bazen de uzaklaşır (Günöte/Afel: 4 Temmuz).
DÜNYANIN ŞEKLİ HAREKETLERİ VE SONUÇLARI
DÜNYANIN YÖRÜNGE(YILLIK) HAREKETİNİN SONUÇLARI
1. Mevsimler oluşur.( Temel sebep eksen eğikliği)
2. Güneş ışınlarının geliş açıları yıl boyunca değişir.
3. Güneşin doğuş ve batış saatleri yıl boyunca değişir.
4. Güneş ışınları yıl boyunca dönencelere bir kez dönenceler arasına iki kez dik gelir.
5. Muson rüzgarları oluşur. ( eksen eğikliği)
6. Aydınlanma çizgisi yıl boyunca yer değiştirir.
7. Dünya yıl boyunca güneşe yaklaşıp uzaklaşır.
( Temel sebep yörüngenin elips şeklinde olması )
8. Cisimlerin gölge boyları değişir.
DÜNYANIN ŞEKLİ HAREKETLERİ VE SONUÇLARI
DÜNYAMIZIN EKSEN EĞİKLİĞİ
Dünya’nın elips şeklindeki yörüngesinden geçen düzleme Ekliptik (yörünge) düzlemi, Ekvator’dan geçen düzleme ise Ekvator düzlemi denir.
Dünyanın Ekseni ile yörünge düzlemi (Ekliptik) arasında 66°33', Ekvator düzlemi ile yörünge düzlemi arasında ise 23°27' ‘lık bir açı bulunmaktadır.
Dünya ekseninin yörünge düzlemi(Ekliptik)’ne 66°33' eğik olmasının çok önemli sonuçları vardır.
EKSEN EĞİKLİĞİNİN SONUÇLARI:
1. Güneş ışınlarının yeryüzüne düşme açısı yıl boyunca değişir.
2. Güneş’in doğuş ve batış saatleri ile yerleri değişir.
3. Aydınlanma çemberinin sınırı mevsimlere göre değişir.
4. Mevsimlerin oluşumuna neden olur. Kuzey ve Güney Yarım kürelerde farklı mevsimler yaşanır.
5. 21 Aralık’ta Güney Yarım Küre’nin, 21 Haziran’da ise K. Y. Küre’nin Güneş’e daha dönük olmasına neden olur.
6. Muson rüzgarları oluşur.
7. Ekvator çizgisi üzerinde yıl boyunca gece ve gündüz süreleri değişmez.
8. Yıl içinde cisimlerin gölge uzunlukları değişir.
9. Dönencelerin ve kutup dairelerinin sınırlarını belirleyerek, matematik iklim kuşaklarının oluşumuna neden olur.
10. Güneş ışınlarının dik geldiği kesimler değişir ve Dönenceler oluşur.( 23°27' kuzey ve güney enlemleri)
11. Kutup dairelerinin enlem dereceleri oluşur.( 66° 33' kuzey ve güney enlemleri)
12. Kutup noktaları ile daireleri arasında sürekli gece ve gündüzler yaşanır.
13. Ekvator’dan kutuplara gidildikçe, gece ile gündüz süreleri arasındaki farkın artmasına neden olur.
MEVSİMLER VE OLUŞUMLARI (EKİNOKS-SOLTİST GÜNLERİ VE ÖZELLİKLERİ)
Dünya’nın Güneş etrafında dönmesi ve eksen eğikliğine bağlı olarak dört önemli gün ortaya çıkar. Bu günler aynı zamanda mevsimlerin başlangıcıdır.
21 Mart ve 23 Eylül tarihlerine ekinoks (gece - gündüz eşitliği) tarihleri, 21 Aralık ve 21 Haziran tarihlerine de solstis (gündönümü) tarihleri denir.
21 HAZİRAN (YAZ GÜNDÖNÜMÜ)
Bu tarihte Güneş ışınları Kuzey Yarım Kürede Yengeç Dönencesine dik (90°) açı ile gelir ve aydınlanma çemberi kutup dairelerine teğet geçer.
21 Haziran’da Kuzey Yarım Küre’de şu olaylar yaşanır:
1. Yaz mevsimi başlar.
2. Kuzey Kutup Dairesi ile Kuzey Kutbu arasında gündüzler 24 saatten fazladır.
3. En uzun gündüz ve kısa gece yaşanır.
4. Türkiye'de saat 12oo 'de cisimlerin yıl içerisindeki en kısa gölgesi oluşur.
5. Yengeç dönencesinde saat 12 oo 'de cisimlerin yıl içindeki en kısa gölgesi oluşur.
6. Bu tarihten sonra gündüzler kısalır; geceler uzamaya başlar.
Not: Güney yarı kürede ise bu olayların tam tersi durumlar yaşanır.
21 ARALIK (KIŞ GÜNDÖNÜMÜ)
Bu tarihte Güneş ışınları Güney Yarımkürede Oğlak Dönencesine dik gelir ve aydınlanma çemberi kutup dairelerine teğet geçer.
21 Aralık’ta Kuzey Yarım Küre’de şu olaylar yaşanır:
1. Kış mevsimi başlar.
2. En uzun gece, en kısa gündüz yaşanır.
3. Türkiye'de saat 12oo'de cisimlerin yıl içerisindeki en uzun gölgesi oluşur.
4. Kuzey Kutup dairesi ile Kuzey kutbu arasındaki enlemlerde gece süresi 24 saatten fazladır.
5. Yengeç dönencesinde saat 12oo de cisimlerin yıl içindeki en uzun gölgesi oluşur.
6. Bu tarihten sonra geceler kısalmaya gündüzler uzamaya başlar.
Not: Güney yarı kürede ise bu olayların tam tersi durumlar yaşanır.
21 MART - 23 EYLÜL
(Ekinoks = Gece, gündüz eşitliği) Bu tarihlerde güneş ışınları Ekvator'a dik gelir ve Aydınlanma Çemberi kutup noktalarından geçer.
Kuzey Yarımkürede 21 Mart ilkbahar, 23 Eylül sonbaharın başlangıcıdır. Güney Yarımkürede ise, 21 Martta sonbahar 23 Eylül de ilkbahar başlar ve şu olaylar yaşanır.
1. Güneş tam doğudan doğup tam batıdan batar.
2. Aynı boylam üzerindeki noktalarda güneş sadece ekinoks günlerinde aynı anda doğar ve batar (12 saat ara ile)
3. Her iki kutup noktasında da Güneş görülür.
4. Gel-git genliği en fazladır.
5. Ekvator'da cisimlerin gölge boyu sıfır olur.
6. Türkiye'de saat 12oo 'de oluşan gölge boyu cismin boyuna en yakındır
Kaynak: Hunter
