Türkiye’nin Beşeri Coğrafya Özellikleri
İnsanların yeryüzünde yaptıkları değişimleri
(ulaşım, tarım, sanayi, yerleşme…) inceleyen
bilime beşeri coğrafya denir.
Türkiye nüfus haritasını incelediğimizde ülkemizde
nüfusun eşit/dengeli şekilde dağılmadığını görürüz.
Neden?
Ülkemizin doğal(iklim, yer şekilleri, bitki örtüsü,
sular, toprak…) ve beşeri (sanayi, ticaret, ulaşım,
eğitim, sağlık…) özellikleri farklı olduğundan
nüfusun dağılışı da bölgeden bölgeye, şehirden
şehire farklılık gösterir. Örneğin Samsun’da verimli
arazilerin geniş olması nüfusun artmasında etkili iken
Hakkâri’nin dağlık olması nüfusun az olmasında etkilidir.
■ Anadolu’nun kıyı kesimleri, iç kesimlere göre
daha fazla nüfuslanmıştır.
■ Nüfusun fazla olduğu bölge Marmara(24,9m) en az
olduğu bölge D.Anadolu(6,5m) Bölgesidir.
■ Nüfusu 2 milyondan fazla olan iller; İstanbul,
Ankara, İzmir, Bursa, Adana, Antalya, Konya, G.Antep.
■ Nüfusu 300 binden az aolan şehirlerimiz;
Bayburt, Gümüşhane, Hakkari, Artvin, Tunceli, Bingöl,
Erzincan, Sinop, Kars, Iğdır, Ardahan
■ Nüfusu en fazla olan il İstanbul (15 Mil.) neden?
Çünkü sanayi, ticaret ve hizmet(eğitim, sağlık,
turizm, ulaşım…) en geliştiği şehir olduğundan iş
imkânları fazla, iklimi ılıman, arazi düzlük
olduğundan yerleşmeye elverişli…. göç alıyor…
● Ülkemizin doğal ve beşeri özelliklerinin farklılık
göstermesi sadece nüfusu değil ekonomik faaliyetlerin
de bölgeden bölgeye şehirden şehire farklılık
göstermesine neden olmuştur.
Ör; ─ uzun-karlı kışlara, kayak için uygun pistlere sahip
D.Anadolu’da kış turizmi…
─ Zengin taşkömürü rezervine sahip Zonguldak’ta
madencilik…
─ Yazların uzun-sıcak geçtiği Akdeniz-Ege’de turizm
─ Ulaşım imkânlarının gelişmiş olduğu, kara-deniz
yollarını birleştiren Marmara’da sanayi, ticaret ve
turizm…
─ Verimli topraklara, ılıman iklime sahip Akdeniz,
Marmara ve Ege’de tarım-seracılık…
■ Tarımın hayvancılığın bu derece gelişmesi buna
dayalı sanayinin gelişmesini sağlamıştır.
Ör; küçükbaş hayvancılığın geliştiği yerlerde yünlü
dokuma fabrikalarının
Büyükbaş hayvancılığın geliştiği yerlerde et ve süt
kombinalarının, deri-kundura fabrikalarının
Meyve üretiminin yoğun olduğu yerlerde meyve
suyu fabrikalarının
Zeytin ve ayçiçeği tarımının yapıldığı yerlerde yağ
fabrikalarının
Buğday üretiminin yapıldığı yerlerde un, bisküvi ve
makarna fabrikalarının kurulması
* Aşağıdaki fabrikaları verilen dilsiz haritada hangi
bölgeye-şehire kurardınız?
Ülkemizde nüfusun fazla
olduğu büyükşehirlerin
çevresinde kümes
hayvancılığı ve besi
hayvancılığı gelişmiştir.
Bunun nedeni üretilen
kırmızı-beyaz etin
yumurtanın yüksek nüfusa
pazarlanmasının
kolaylığıdır.
Ülkemiz hem maden çeşitliliği hem de maden rezervi(?)
bakımından çok zengin bir ülkedir.
■ Ülkemiz su kaynakları(deniz, göl, akarsu, yer altı suları)
bakımından da zengin bir ülkedir. Bu zenginlik tarımda
sulama, balıkçılık, enerji üretimi, içme-kullanma suyu, su
sporları, ulaşım gibi alanlarda değerlendirilmektedir.
■ Türkiye’nin 3 tarafı denizle çevrili bir
yarımada olması, akarsularımızın kısa boylu
olmasına neden olmuştur.
■ Yükseltinin fazla olduğu yerlerde, akarsuların
akış hızları fazla olduğu için üzerlerine barajlar
yapılarak enerji üretilmektedir(Hidroelektrik
enerji). En fazla Doğu Anadolu’da…
■ Yer altı suları, yağmur, kar, dolu olarak
yeryüzüne düşen yağışların çatlak ve yarıklardan
sızarak yer altında toplanmasıyla meydana gelir. Bu
sular: içme- kullanma, tarımda sulama, fabrikaların
su ihtiyaçlarının temininde büyük önem taşırlar.
■ Bazı yeraltı suları yerin
derinliklerinden gelir ki bu yüzden
sıcaktır. Bu sıcak su kaynaklarına kaplıca
ılıca denilmektedir, şifalıdır. Bulunduğu
yerde kaplıca-sağlık turizminin gelişmesini
sağlar. Ayrıca bu sıcak sulardan elektrik
üretilmektedir ki buna jeotermal enerji denilir.
Samsun ve çevresi;
yükseltinin az, düzlüklerin(delta ovaları) geniş yer
kaplaması tarımın ve ulaşımın gelişmesini buna bağlı
olarak ticaret gelişmiştir. Böylece iş imkânlarının
artması ile nüfus da artmıştır.
Erzurum ve çevresi;
dağlık-engebeli yer şekilleri ve soğuk-karlı iklim tarımın
gelişmesini engellemiş, kış-kayak turizminin gelişmesine
yol açmıştır. Ulaşımın zor oluşu sanayi ve ticaretin
gelişimini de olumsuz etkilemiştir. Bu nedenle temel
geçim kaynağı hayvancılıktır. Bu etkinliğe bağlı et-süt
kombinaları bulunmaktadır. İş imkânlarının azlığı
nüfusunu düşük tutmaktadır, göç verir.
Sinop
İklimin ılıman olmasına
karşın, dağlık arazi
yapısı, kıyıya paralel
uzanan dağların iç
kesimlerle ulaşımı
engellemesi nedeniyle
sanayi ve ticaret de
gelişememiştir. İş
imkânları az olunca
nüfus da azdır. (219 bin)
Çukurova;
geniş delta ovası, verimli
topraklar, su kaynakları,
ılıman iklim tarımın çek
gelişmesini, tarıma bağlı
sanayinin de gelişmesini
sağlamıştır. Ör; pamuk
tarımı ona bağlı pamuklu
dokuma sanayi. İş
imkânlarının çok olması,
yerleşmeye uygun yer
şekilleri yörenin kalabalık
nüfuslanmasını sağlamıştır.
Hakkâri ve çevresi;
Yüksek ve engebeli
arazilerin geniş yer
kaplaması, iklimin sert
olması, tarım ve
sanayinin gelişmesini
engellemiştir. İş
imkânların azlığı ve göç
vermesi nüfusun az
olmasında etkili
olmuştur.
* Türkiye’de sanayi faaliyetleri ile nüfusun dağılışı
arasındaki ilişkiyi haritadan yararlanarak yorumlayınız?
Haritada sanayi faaliyetlerin yoğunlaştığı Marmara,
Ege, Akdeniz ve İç Anadolu’da nüfus fazla iken sanayin
gelişemediği D. Anadolu, Karadeniz ve G.Doğu
Anadolu’da nüfus daha azdır. Sanayi geliştiği yerlerde
iş imkanları oluşur, göç alır
