MONDROS'TAN SEVR E ERMENİ SORUNU
Osmanlı İmparatorluğu'nun Birinci Dünya Savaşı'nı kaybetmesi ve Mond¬ros Ateşkes Anlaşması'nın imzalamasından sonraki dönemde Ermeni göçü ve katliam iddiaları, Avrupalılar tarafından bir harp propagandası olarak ve yapı¬lan işgallere gerekçe anlamında kullanılmaya başlanmıştır.
Yeni bir döneme girilirken Mondros Ateşkes Anlaşması'nın 24. Maddesi Ermeniler için yeni bir hareket noktasını oluşturmuştur. Mondros'un 24. Mad¬desine göre; Doğu Anadolu'daki altı ilde karışıklık çıktığı takdirde, bu iller İti¬laf Devletleri tarafından işgal edilebilecekti. Ermeniler, 30 Kasım 1918'de İti¬laf Devletlerine başvurarak bağımsız bir Ermenistan kurulmasını istemişlerdir. 18 Ocak 1919'da toplanan Paris Barış Konferansı'nda da bu isteklerini dile ge¬tiren Ermeniler, Paris Barış Konferansı'na iki delegasyonla katılmışlardır. Bu¬rada verdikleri muhtırada Kafkas Ermeni Cumhuriyeti arazisi ile beraber Ki-likya ve yedi ilden oluşan bir bağımsız Ermenistan kurulmasını, bunun devlet¬lerden birinin manda yönetimine verilmesini, ayrıca katliama (!) katılmış olan¬ların cezalandırılmalarını istemişlerdir. Millî Mücadele boyunca aynı hedefle¬re yönelik olarak faaliyetlerine hız vermişlerdir. Öncelikle Fransız işgalinde bulunan Çukurova bölgesiyle Urfa, Antep ve Maraş'ta Türkler üzerinde baskı kurmak istemişler ve Fransızların desteğinde 5000 kişilik bir jandarma birliği oluşturularak Türkler üzerine saldırılar düzenlemişlerdir.
Ermenilerin Doğu Anadolu'da bir devlet kurma girişimlerine karşı Millî Mücadele'nin ilk günlerinden itibaren tedbirler alınmaya başlanmıştır. Mond¬ros'tan hemen sonra Kars'ta 5 Kasım 1918'de toplanan İslam Şûrası'nda Erme¬nilere karşı mücadele etme karan alınmıştır. Mondros Ateşkes Anlaşması'ndan sonra halkın işgallere karşı teşkilatlanmaya başlamasının ilk örneğinin Kars'ta, Ermenilere karşı ortaya çıkması son derece anlamlıdır. Ardından Mustafa Ke¬mal Paşa'nın etkisiyle millî bir niteliğe kavuşmuş olan Erzurum Kongresi ve sonrasında toplanan Sivas Kongresi'nde, Ermeni hedeflerinin önüne set çekil¬mesi yolunda kararlar alınmıştır.Osmanlı İmparatorluğu'nun Birinci Dünya Savaşı'nı kaybetmesi ve Mond¬ros Ateşkes Anlaşması'nın imzalamasından sonraki dönemde Ermeni göçü ve katliam iddiaları, Avrupalılar tarafından bir harp propagandası olarak ve yapı¬lan işgallere gerekçe anlamında kullanılmaya başlanmıştır.
Yeni bir döneme girilirken Mondros Ateşkes Anlaşması'nın 24. Maddesi Ermeniler için yeni bir hareket noktasını oluşturmuştur. Mondros'un 24. Mad¬desine göre; Doğu Anadolu'daki altı ilde karışıklık çıktığı takdirde, bu iller İti¬laf Devletleri tarafından işgal edilebilecekti. Ermeniler, 30 Kasım 1918'de İti¬laf Devletlerine başvurarak bağımsız bir Ermenistan kurulmasını istemişlerdir. 18 Ocak 1919'da toplanan Paris Barış Konferansı'nda da bu isteklerini dile ge¬tiren Ermeniler, Paris Barış Konferansı'na iki delegasyonla katılmışlardır. Bu¬rada verdikleri muhtırada Kafkas Ermeni Cumhuriyeti arazisi ile beraber Ki-likya ve yedi ilden oluşan bir bağımsız Ermenistan kurulmasını, bunun devlet¬lerden birinin manda yönetimine verilmesini, ayrıca katliama (!) katılmış olan¬ların cezalandırılmalarını istemişlerdir. Millî Mücadele boyunca aynı hedefle¬re yönelik olarak faaliyetlerine hız vermişlerdir. Öncelikle Fransız işgalinde bulunan Çukurova bölgesiyle Urfa, Antep ve Maraş'ta Türkler üzerinde baskı kurmak istemişler ve Fransızların desteğinde 5000 kişilik bir jandarma birliği oluşturularak Türkler üzerine saldırılar düzenlemişlerdir.
Ermenilerin Doğu Anadolu'da bir devlet kurma girişimlerine karşı Millî Mücadele'nin ilk günlerinden itibaren tedbirler alınmaya başlanmıştır. Mond¬ros'tan hemen sonra Kars'ta 5 Kasım 1918'de toplanan İslam Şûrası'nda Erme¬nilere karşı mücadele etme karan alınmıştır. Mondros Ateşkes Anlaşması'ndan sonra halkın işgallere karşı teşkilatlanmaya başlamasının ilk örneğinin Kars'ta, Ermenilere karşı ortaya çıkması son derece anlamlıdır. Ardından Mustafa Ke¬mal Paşa'nın etkisiyle millî bir niteliğe kavuşmuş olan Erzurum Kongresi ve sonrasında toplanan Sivas Kongresi'nde, Ermeni hedeflerinin önüne set çekil¬mesi yolunda kararlar alınmıştır.
Sevr Antlaşması'nda yer alan 145. Madde ise azınlıkların haklarıyla ilgili¬dir. Bu hükümde azınlıklara soy, dil ve din farkı gözetmeksizin eşitlik tanın¬mış ve vatandaşlık, kamu hizmetlerinden yararlanma ve meslek edinme gibi konularda düzenlemeler yapılmıştır.
Bu antlaşma ile bir Ermeni devletinin varlığı, ilk kez bir siyasal belgede so¬mut olarak yer almıştır. Ancak Anadolu topraklarının bölüşülmesi ve üzerinde yeni devletler kurulmasını öngören Sevr Antlaşması'nın, TBMM tarafından kabul edilmemesi, doğal olarak Ermeni devletinin kurulması projesinin de uy¬gulamaya sokulmasını imkânsız hâle getirmiştir. Sevr Antlaşmasının tartışma¬sı, imzalanması ve uygulanmaya çalışılması sırasında TBMM'nin dikkate alın¬maması, antlaşmanın hayata geçmesini imkânsız kılmıştır. Türk milletinin ger¬çek temsilcisi olan ve Anadolu toprakları üzerinde egemenlik kuran TBMM'nin direnmesiyle Sevr, ölü doğmuş ve gerçekleşmesi mümkün olma¬yan bir antlaşma olarak tarihe geçmiştir. Bu dönemde antlaşmayı imzalayan Osmanlı Hükûmeti'nin Türk milletini temsil etmediği ve bu nedenle de Sevr'in geçersizliği tarihî bir gerçektir.
Ayrıca Türk tarafının elinde bulunan ve Sevr Antlaşmasıyla taban tabana zıt bir nitelik taşıyan Misakımillî'nin de ülke bütünlüğü ve tam bağımsızlık ko¬nularındaki tavizsiz niteliği, daha en başından itibaren Ermenilerin Doğu Ana¬dolu'da bir devlet kurma projelerinin ham bir hayalden öteye geçemeyeceğini göstermiştir.
Temuçin ERTAN "Ermeni Sorunu", Yeni Türkiye Dergisi Özel Sayısı I, Ankara, 1994, s. 251-2
