II.MEHMET (FATİH) DEVRİ
İSTANBUL'UN FETHİ SIRASINDA BİZANS'IN DURUMU
Bizans, adı imparatorluk olmasına rağmen, İstanbul ve çevresindeki birkaç kasabaya egemen olan küçük bir devlet haline gelmiştir.
Osmanlı Devleti'nin giderek baskısının artması üze¬rine Kral Konstantin Avrupa'dan yar-dım alabil¬mek için Katolik ve Ortdoks kiliselerinin birleşmesini sa¬vunuyor¬lardı. İstanbul halkının Ortadoks olmaları ve Patriğin karşı çıkması nedeniyle bu birleşme olmadı. Bizans'ta bu fikrin oluşmasında Osmanlıların din ve vic¬dan hürriyetine önem vermesi de etkili olmuştur.
İSTANBUL'UN FETHİ (1453)
İstanbul'u almak amacıyla yeniçeri ocağına düzen verildi. Boğazlardan gelecek yardımı önlemek için Ana¬dolu hisarının karşısına Rumeli hisarı (Boğazkesen Hi¬sarı) yaptırıldı. Edirne'de şahi denilen bü¬yük toplar yaptı¬rıldı. Karamanoğulları ve Aydınoğulları beylikleri kuşat¬maya yardım gönderdi. 400 parça¬lık bir donanma oluştu¬ruldu. İlk defa aşırma gülle atan havan topları ya¬pıldı.
Fatih'in, İstanbul'un kan dökülmeden teslim edilme¬sini istedi. Bizans yönetimi kabul et-medi. Bunun üzerine saldırılar başlatıldı. İstanbulu'n kalın surları yıkıldı. Haliç'e Osmanlı gemileri indirildi. Cenevizlilerin Bizans'a yaptığı yardım etkisiz oldu. Yıkılan Bizans surların¬dan Osmanlı akıncıları şehre girdi. Fatih, halka kötülük yapılmamasını bildirdi.
İSTANBUL'UN FETHİNİN SONUÇLARI
1) Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans) yıkıldı.
2) Tarihçilere göre Osmanlı Devleti İmparatorluğa dönüşmüştür.
3) İstanbul Osmanlı devletinin başkenti oldu.
4) Karadenizdeki ipek ticareti Osmanlı dene¬timine girdi.
5) Avrupalılar, ipek ve baharat ticaret yollarının Doğu Akdeniz'de ve Karadeniz'de Türklerin kontrolüne girmesi nedeniyle, başka deniz yolları aramaya başladı¬lar. Bu durum Coğraf-ya Keşiflerinin bir nedeni oldu.
6) Ateşli silahlardan topun önemi bir kez daha an¬la¬şıldı.
7) İtalya'ya giden Bizanslı bilginler Eski Yunan eserlerini tanıtarak Rönesans'ın başlanmasına katkıda bulundular.
vrupalı devletler Osmanlı devletinin askeri üs¬tün¬lüğünü gördüler.
9) Yerli halkın güvenini kazanmak papanın haçlı bir¬liği çalışmalarını önlemek ve Balkan fetihlerini kolaylaş¬tır¬mak amacıyla Ortadoks Kilisesinin haklarına dokunul¬madı.
BALKANLARDA FETİHLER
1. SIRBİSTAN'IN FETHİ:Macarlarla ittifak yapan Sırpların saldırılarını dur¬dur¬mak için Belgrad kuşatıldı. Belgrad Macarlar'da kaldı. Sırbistan Osmanlı topraklarına katıldı (1459).
2. MORA'NIN FETHİ (1460):Mora'daki Rum despotları arasında olan çatışmalar¬dan bıkan halkın isteği üzerine sefer yapıldı. bunun so¬nunda Yunanistan'ın güneyindeki Mora alındı.
3. EFLAK VE BOĞDAN'IN ALINMASI:Eflak Beyi Vlad (Kazıklı Voyvoda) Macarlarla anla-şa¬rak, vergi göndermedi ve gönderilen elçileri öldürdü. Fa¬tih tarafın¬dan yapılan seferle Eflak alındı (1462).Boğdan (Moldavya) yapılan sefer sonucu, Osmanlı devletine bağlı beylik haline getirildi. (1476)
4. BOSNA VE HERSEK'İN FETHİ:Bosna kralı Macarlarla anlaşarak vergi vermeyince Fatih Bosna seferine çıktı. Bölge Osmanlı topraklarına katıldı (1463). Bosna halkı İslamiyete girmeye başladı. Hersek ise 1465 yılında alındı.
5. ARNAVUTLUK'UN FETHİ:Osmanlı ordusunda yetişmiş olan İskender Bey önemli bir Arnavut ailesindendi. II. Murat zamanında ayaklana¬rak Arnavutluk'ta prenslik kurmuştu. Venedikli¬ler ve diğer Avrupa devletleri İskender Beyi destekledi¬ler.Fatih Arnavutluk seferine çıktı. İskender'e bağlı güç¬lerle doğru¬dan savaş yapılmadı. İskender Beyin ölü-mün¬den sonra Kroya ve İşkodra şehirleri alındı. (1479) Dal¬maçya kıyıla¬rı Osmanlı topraklarına katıldı.
ANADOLU'DA GELİŞMELER
Fatih İstanbul'un alınmasından sonra, Anadolu Türk birliğini kurmak ve Karadeniz ticaret yoluna egemen ol¬mak için Anadolu'da seferlere çıktı.
1. AMASRA'NIN ALINMASI (1459):Cenevizliler'in elinde bulunan Amasra kuşatıldı. Ce-nevizli'ler şehri teslim ettiler.
2. İSFENDİYEROĞULLARI (CANDAROĞULLARI) BEYLİĞİNİN YIKILMASI (1460) :İsfendiyar Beyi, İsmail Bey savaşa gerek görmeden Sinop'u Osmanlılara verdi. İsmail Bey'e de Balkanlar'daki Filibe sancağı dirlik olarak verildi.
3. TRABZON RUM DEVLETİNİN YIKILMASI (1461):Trabzon Rum Devleti, Dördüncü Haçlı seferi sıra¬sında İstanbul'dan kaçan Rumlar tarafından 1204 yılında ku-rulmuştu.Trabzon Rum kralı Davit Kommen Akkoyunlu hü¬kümdarı Uzun Hasan'a güvenerek vergiye bağlanmayı kabul etmeyince, Trabzon denizden ve karadan kuşa-tıldı. Uzun Hasan'dan yardım alamayan kral şehri Fatih'e tes¬lim etti.
4. KARAMANOĞULLARI BEYLİĞİNİN YIKILMASI:Karaman Beyliğinde yönetim için ça-tışmalar olmak¬taydı. Fatih, Karaman Beyi olmak isteyen Pir Ahmet'e yardım etti. Beyliğin başına geçen Pir Ahmet Osmanlı egemen¬liğini kabul etti.Pir Ahmet, Osmanlı – Venedik savaşından yararla¬na¬rak, Osmanlılara verdiği yerleri geri almak istedi. Os¬manlılara karşı Venediklilerle anlaştı.Fatih, çıktığı seferde Konya ve Karaman yörelerini aldı. Osmanlıla-rın Anadolu'da en güçlü rakibi ortadan kalktı. Pir Ahmet, Uzun Hasan'a sığındı. Osmanlı Akko¬yunlu ilişki¬leri bozuldu. Bir kısım Karaman beyleri Aksa¬ray, Niğde ve İçel yörelerinde etkinliklerini sürdür¬meye çalıştı. II. Bayezıd bu beylerin çalışmalarına son verdi (1487).
5. OTLUKBELİ SAVAŞI (1473):Akkoyunlu devleti Doğu Anadolu'da kurulmuştur. Devletin sınırı Maveraünnehire kadar genişlemişti. Uzun Hasanın, Trabzon Rum devletini ve Anadolu beylerini, Osmanlılara karşı desteklemesi, ilişkilerin bo¬zulmasına neden olmuştu. Uzun Hasan'ın Tokata gir¬mesi ve Karaman – Akkoyunlu ordularının Akşehir'i al¬mak istemeleri, Fatih'in harekete geçmesine neden oldu. Erzincan yakınlarında yapılan Otlukbeli Savaşını Fatih kazandı (1473).Akkoyunlu Devletinde, Otlukbeli savaşından sonra ik¬tidar mücadelesi başladı. Bunun sonucunda Akkoyunlu devleti parçalandı. Yerine Safevi devleti ku¬ruldu.
6. OSMANLI – MEMLÜKLÜ İLİŞKİLERİYıldırım Beyazıt'ın, Memlüklü himayesindeki, Dulkadir Beyliğinin topraklarını alması sonucu ilişkiler bozulmuştu. Çünkü, Memlüklü devletinde Dulkadir Beyliği'ni toprakla¬rını alma amacındaydı.Fatih Hac yolundaki su kuyularını onararak kutsal topraklarda etkinlik göstermek istedi. Memlüklüler, Fatih¬'in isteğini iç işlerine mü¬dahale saydılar. Bunun so¬nu¬cunda ilişkiler bozuldu.Memlüklüler, Çukurova'da Osmanlı ordusunu yenil¬giye uğrattı.
DENİZLERDE GELİŞMELER
1. EGE ADALARI'NIN FETHİ VE OTRANTO SEFERİ
Çanakkale Boğazına hakim olan Cenevizlilerin yöne¬timindeki İmroz, Taşoz, Limni, Bozcaada, Semadirek alındı. Böylece Çanakkale boğazının güvenliği sağlandı.
Gelibolu'da tersaneler yapıldı. Boğazın her iki tara¬fına istihkamlar yapıldı.
Adriyatik denizindeki Ayamavra, Kefalonya ve Zanta adaları alındı. Bu fetihlere karşı çıkan Na-poli Krallığına ait olan Otranto limanı alındı. Fatih'in ölümü üzerine do¬nanma geri çağırılınca Otranta tekrar Napoli Krallığının eline geçmiştir.
KIRIM HANLIĞI'NIN BAĞLANMASI
Kırım hanlığında iktidar mücadelesi vardı. Karadeni¬zin kuzey sahillerinde Ceneviz kolonileri bulu¬nuyordu. Moskova prensliğinde ileride tehlike yaratabi¬lirdi. Bu ne¬denlerden dolayı Kırım hanlığı Osmanlı ida¬resine bağ¬landı. Ceneviz kolonilerine son verildi. Karadeniz kıyıla¬rına ulaşan doğu ticaret yolları Osmanlıların eline geçti. Karadeniz Osmanlı gölü haline geldi. Kara-deniz kıyıla¬rındaki İpek yolu tamamen Osmanlının eline geçti.
II.BEYAZIT DÖNEMİ (1481 – 1512 )
II. Bayezıt, İshâk Paşa ve yeniçerilerin yardımıyla padişah oldu. Sadrazam Karamanlı Mehmet Paşa, Cem'i padişah yapmak istiyordu. Fakat başarılı olamadı. Bu olaydan sonra iktidar müca-delesi başladı.
CEM OLAYI:
Temel neden, veraset sisteminde belirli bir seçim usulünün olmamasıdır.
Cem, yapılan savaşı kaybetti, Karaman beylerine ve daha sonra Memluklulara sığındı. Cem Rodos'a gidip bu¬radan da Rumeliye geçip kuvvet toplayarak İstanbul'a yürümeyi düşündü. Rodos şovalyeleri Cem'i tutuklaya¬rak Fransa'ya götürdüler. Fransa ve Papalık Osmanlı üze-rinde Haçlı baskısı kurdular. Fransa kralı Osmanlılara karşı yapacağı haçlı seferinde Cem'den ya¬rarlanmayı düşündü. Cem Fransa kralıyla Napoliye gel¬diğinde öldü.
OSMANLI – MEMLÜKLÜ İLİŞKİLERİ
Fatih zamanında başlayan sorunlar ve Cem olayın¬dan dolayı ilişkiler bozulmuştu. Memlükler Çukurova çev¬resinde Osmanlı ordularını yenilgiye uğrattı. Tunus sul¬tanının teklifiyle barış yapıldı. Adana ve Tarsus kale¬leri Mekke ve Medine evkafına ait olduğundan Memlüklülere bırakıldı (1491).
ŞAHKULU AYAKLANMASI (1511)
Safevi sultanı Şah İsmail Anadoluda ege¬menlik kur¬mak için din adamlarını Anadolu'ya göndermişti. Bunlar¬dan Şahkulu, Antalya ve göller yöresinde isyan çıkardı. İsyan zor bastırıldı. Ayaklanmalara katılanlar Ege deni¬zindeki Modon ve Koron adalarına sürüldü (1511).
OSMANLI – VENEDİK İLİŞKİLERİ
Venediklilerin elindeki Moradaki yerler ile İnebahtı ve Navarin limanları alındı. Bu fetihler II. Beyazıt zamanın¬daki tek önemli toprak kazancıdır.
Not: Endülüs müslümanları Haçlı katliamıyla karşı¬laşmışlardı. Bunlara yardım edildi. Müs-lümanlar Kuzey Afrika'ya taşındı.
II. BEYAZIT'IN PADİŞAHLIKTAN ÇEKİLMESİ
II. Bayezıt, son zamanlarında ülke yönetimini vezir¬lere bırakmıştı. Kendini dine ve tasavvuf fikir-lere ver¬mişti.
II. Beyazıt ve devlet adamları şehzade Ahmeti padi¬şah yapmak isteyince, I. Selim Rumeli'de kuvvet hazır¬ladı ve isyan etti. Yenilgiye uğradı. Bu durum bir şehza¬denin padi¬şahlık için ilk isyanıdır. Yeniçerilerin desteğini almış olan I. Selim isyanını sürdürdü. Bunun üzerine II. Beyazıt padişahlığı oğlu I. Selim'e bıraktı.
YAVUZ SULTAN DÖNEMİ (1512 – 1520 )
I. Selim kardeşlerini ve yeğenlerini, tahtını sağlam¬laştırmak için öldürttü.
ÇALDIRAN SAVAŞI (1514)
Safevi devletinin kışkırtmasıyla çıkan Şahkulu isya¬nını dikkate alan I. Selim İran seferi düzenledi. Safevi devletinin Anadolu'daki taraftarları olan Şii Türkmenleri öldürttü.
İran seferine çıkan I. Selim Dulgadir beyliğinden yar¬dım istedi. Bu yardım gelmedi. Çaldıran ovasındaki sa¬vaşı Safevi devleti kayıpetti. Yavuz İran'ı almak için iler¬lemek istedi, ancak asker-lerin isyanı üzerine bu isteğin¬den vazgeçti.
Turnadağ savaşında Dulgadir beyliği yenildi ve orta¬dan kaldırıldı. (1515). Her iki savaş so-nunda Doğu Ana¬dolu Osmanlı egemenliğine girdi. Anadolu Türk bir¬liği kesin olarak sağlandı. Safevi tehlikesi zayıfladı.
I. Selim Tebrizden ayrılırken buradaki bilim ve sanat adamlarını İstanbul'a gönderdi.
MISIR SEFERİ
Osmanlı tarihinin en uzun seferidir.
NEDENLERİ
Fatih zamanından itibaren başlayan anlaşmazlık¬lar
Memlüklü korumasında olan Dulkadir beyliğinin yı¬kılması
Mısır'a Osmanlıların saldırmasından çekinen Memlüklerin, Şah İsmail ile anlaşma yap-ması (I. Selim bunu Osmanlıya karşı büyük bir tehdit saymıştır).
İran'a gönderilen Osmanlı askerlerine Memlükle¬rin topraklarından geçiş izni vermemesi
I. Selim'in Kutsal toprakları alarak İslâm dünya¬sı¬nın lideri olmayı amaçlaması.
MERCİDABIK SAVAŞI (1516)
Osmanlı ordusuyla Memlüklü ordusu Suriye'de Mer¬cidabık'ta karşılaştı. Kansu Gavri yönetimindeki Mem¬lüklü ordusu yenildi. Suriye Osmanlı ülkesine ka¬tıldı.
RİDANİYE SAVAŞI (1517)
Kansu Gavrinin, Mercidabıkta ölümünden sonra ye¬rine Tomanbay geçti. Venediklilerden top ve ateşli silah¬lar aldı. Memluklar yenilgiye uğratıldı (1517).
MISIR SEFERİNİN SONUÇLARI:
Suriye, Filistin, Hicaz ve Mısır Osmanlı egemen¬li¬ğine alındı.
Mısır'ın alınmasıyla Osmanlı geliri arttı.
Venedikliler Kıbrıs için verdikleri vergiyi Osmanlı¬lara vermeye başladılar.
Baharat ticaret yolunda Osmanlı üstünlüğü arttı. Portekizlilerin Hint deniz yolunu bulmaları nedeniyle (1498). Bu ticaretle ilgili beklenilen kazanç sağlana¬madı.
Kutsal emanetler İstanbul'a getirildi.
Son Abbasi Halifesi III. Mütevekkil Ayasofa cami¬inde düzenlenen törenle Halifelik makamını I. Selim'e devretti. (Osmanlı padişahları Fatih kanunnamsiyle mut¬lak otorite olmuşlar-dı, Halife ünvanını almalarıyla da Te¬okratik nitelik kazanmışlardır.)
Mısırdaki bilim ve sanat adamları İstanbul'a geti¬rildi.
Avrupa'ya doğru hiçbir sefer düzenlemeyen I. Selim Macaristan ya da İran'a doğru olacağı sanılan sefer ha¬zırlığı sırasında öldü. (1520)
KANUNİ DÖNEMİ (1520 – 1566 )
Kardeşi olmadığından rakipsiz olarak padişah oldu. Osmanlı devletinin sınırlarını en geniş nok-talara ulaştı. Bu dönemde Osmanlı imparatorluğu kültür ve uygarlık ala¬nında en ileri düzeye gelmiştir.
İÇ İSYANLAR
CANBERD GAZALİ İSYANI:
Önceleri Memlüklülere hizmet eden, Canberd Gazali Osmanlı devletinin Şam beylerbeyliği gö-revini yerine ge¬tiriyordu. Halifeliği almak ve Memlüklü devletini ye¬niden kurmak için ayaklandı. Ferhat Paşa komutasında Os¬manlı ordusu isyanı bastırmıştır. (1521)
AHMET PAŞA İSYANI:
Kanuni geleneğe göre Ahmet Paşayı sadrazamlığa getirmesi gerekirken, Ahmet Paşayı Mısır valiliğine atadı. Ahmet Paşa Memlüklü devlet adamlarını çevre¬sinde toplayarak isyan etti. Yeni bir devlet kurmak için para bastırdı ve hutbe okuttu. Kanuni'ye bağlı askerle is¬yanı bastırdı (1524).
BABA ZÜNNUN İSYANI:
Yozgat'ta Bozok Türkmenleri kendilerine tespit edilen vergiyi ağır buldular. Türkmenler Baba Zünnun çevre¬sinde toplanarak isyan başlattılar. Baba Zünnun yakala¬narak öldürüldü. İsyan bastırıldı (1527)
KALENDEROĞLU İSYANI:
Nedenleri:
1) Devletin göçebe yaşam sürdüren şii Türkmenleri denetlemek istemesi
2) Dulkadir Beyliğine bağlı olan sipahilerin dirliklerini kaybetmesi
Hacıbektaş soyundan olan Kalenderoğlu Türkmen¬ler, kendisine katılan sipahilerle, birlikte ayak¬landı. Mer¬kezi otoritenin baskısına karşı yapılan bu isyan (1527) yı¬lında bastırıldı.
BATIDA GELİŞMELER
BELGRAD'IN ALINMASI (1521)
Kanuni padişahlığını kutlamayan ve vergiye bağlan¬mayı reddeden Macarlara karşı sefer düzenledi.
Kuşatma sonucu Belgrad ile çevresindeki kaleler alındı. Belgrad Avrupa'ya yapılacak seferler için önemli bir merkez haline getirildi.
MOHAÇ SAVAŞI VE MACARİSTAN'IN ALINMASI
(1526):
Macar Kralı, Alman imparatoru Şarlken ve Avusturya İmparatoru Ferdinand'la, akrabalık ilişkile-rin¬den dolayı, askeri ve siyasi bir ittifak kurdu. Böylece Osmanlı Devle¬tine karşı kurulan ittifakın öncüsü oldu.
Fransa kralı I. Fransuva ve Alman Kralı Şarlken ara¬sındaki Avrupa'da üstünlüğü ele geçirmek için yapılan mücadele neticesinde Alman kralı Şarlken, Fransa kralı I. Fransuvayı esir almıştı. Ayrıca Şarlken, Osmanlıların Orta Avrupaya kadar ilerlemesini önlemek amacındaydı.
Kanuni Osmanlı imparatorluğu aleyhine hazırlanan ittifakı bozmak ve Fransa'ya yardım etmek amacındaydı.
Kanuni düzenlediği seferde Macar ordusunu Mohaç ovasında yenilgiye uğrattı.
Kanuni Macar topraklarını ülkesine kat¬madı. Koru¬ması altına aldı. Tampon bir bölge yaptı. Erdel beyi Jan Zapolya'yı Macar Krallığına atadı.
BİRİNCİ VİYANA KUŞATMASI (1529):
Nedenleri:
1. Avusturya Kralının savaşta ölen Macar Kralı ile akraba olduğunu belirterek Macar tah-tının kendine ait ol¬duğunu öne sürmesi
2. Avusturya'nın kutsal Roma Germen İmparatoru Şarlken'le ittifak yapması
3. Avusturya'nın Macaristan'ı işgal etmesi
4. Kanuni'nin Şarlken'e karşı Fransa'ya yardım et¬meyi amaçlaması
Kanuni yukarıdaki nedenlerden dolayı sefere çıktı. Macaristan'ı işgalden kurtardı. Fransa Kralı Fransuva Av¬rupa'da en büyük kral olmak için Alman Kral Şarlken'le yaptığı savaşı kaybedince Kanuni'den yardım istedi. Ferdinand ve Şarlken savaşmaktan kaçındılar. Viyana şehri kuşatıldı. (1529) etkili topların getirilmeyişi, yeterli hazırlığın olmayışı ve kış şartları, kuşatmanın kal¬dırılma¬sına neden oldu.
ALMANYA SEFERİ (1533)
Ferdinand Macaristanı kazanmak için Budin şehrini kuşatınca Kanuni yeniden sefere çıktı. Avusturya ve Al¬man kralları yine savaşmadılar. Avusturya Kralı Osmanlı Devletinin güçlü oldu-ğunu anladı ve barış is¬tedi.İstanbul Antlaşması İmzalandı (1533). Antlaşma şartları:
1. Avusturya kralı protokol bakımından Osmanlı sad¬razamına eşit sayılacak. (Bu kararlı Osmanlı Avusturya¬'ya karşı siyasi üstünlük sağladı)
2. Avusturya, Osmanlılar'ın atadığı Yanoş'u Macar Kralı olarak tanıya¬cak.
3. Avusturya bozmadıkça barış geçerli olacak.
4. Bu barışın yapılmasının, diğer bir nedeni de Sa¬fevilerin doğuda karışılıklıklar yaratması-dır.
MACARİSTANIN OSMANLI ÜLKESİNE KATILMASI (1541)
Kanuni'nin Macar Krallığına atadığı Jan Zapolyan'ın ölümü üzerine oğlu Yanoş krallığa geti-rildi. Bu yeni du¬rum üzerine Avusturya, Macaristan'ı almak için Macaris¬tan'daki Budin'i işgal etti. Kanuni çıktığı seferde Budini aldı. Macar topraklarını Osmanlı ülkesine kattı. Sigis¬mund'u, Erdel krallığına atadı. Kuzey Macaristan Avus¬turya'ya kaldı.
ZİGETVAR SEFERİ, KANUNİNİN ÖLÜMÜ (1566)
Yeni Avusturya Kralı 1533 İstanbul antlaşmasına uymayarak Macaristan'a yeniden saldırdı. Sokullu Meh¬met Paşa sefer kararı aldı. Zigetvor kalesi Osmanlıların eline geçti.
Not: Kuşatma sırasında ağır hasta olan Kanuni öl¬müştür. II. Selim padişahlığa getirilmiştir.
Kanuni, Avrupa Hristiyan birliğini bozmak ve Fran¬sayı, Osmanlı yanına çekmek istediğinden, yardım ede¬ceğini bildirmiştir.
Fransa, ilişkileri kuvvetlendirmek için elçi göndererek siyasi ve ticari nitelikli, bir antlaşmanın yapılmasını is¬tedi. Osmanlı tarihinde Uhud – u Atik ya da İmtiyaz–ı Mah¬susa olarak bilinen ticaret anlaşması yapıldı. Başlıca maddeler;
1. Her iki devletin gemileri denizlerde ve limanlarda serbest dolaşabileek
2. Fransız tüccarlardan daha az gümrük vergisi alı¬nacak
3. Fransız tüccarların, aralarındaki sorunlara Fransız yargıçlar bakacak
4. Fransız tüccarlar ile Osmanlılar arasındaki sorun¬lara Türk yargıçlar bakacak ve bunun için Fransız ter¬cü¬manlar görevlendirilecek.
5. Fransızlara din ve mezheplerinde tam serbestlik tanınacak
6. Osmanlı vatandaşları Fransa denizlerinde ve top¬raklarında aynı haklardan yararlanacak
7. Bu anlaşma hükümdarların sağ kaldıkları sürece geçerli olacak.
Kanuni kapitülasyonlarla Almanya'ya karşı, Avrupa¬' da denge ve güç kurmayı amaçladı. Kapitülasyon an¬laşması, Osmanlılar için önemli siyasi bir başarıdır.
Fransızlar her padişah değişiminde anlaşmayı yeni¬leyerek zamanla, Osmanlı aleyhine siyasi ve ticari üstün¬lükler kazandılar. 1740 yılında kapitülasyonlar süresiz ola¬rak uzatıldı. Osmanlı Devleti'nin güçsüzlüğünden ya¬rarlanan diğer Avrupalı devletler de kapitülasyonlar ka¬zandılar. Bu durum, Osmanlı devleti'nin sanayileşmiş devletlerin açık pazarı olmasına neden oldu. Ka-pitülas¬yonlar Lozan anlaşmasıyla kaldırıldı.
DOĞUDA GELİŞMELER
İRAN SEFERLERİNİN NEDENLERİ
a) Safevilerin, Bağdat ve çevresini alarak Osmanlı sınırına yakın bölgelerde hareketlen-mesi
b) Safevilerin, ortak sınırı bölgesinde kendi halkına karşı izledikleri baskılı yönetimin, Os-manlının ipek ve ba¬harat ti¬caretini aksatması
c) Osmanlı yönetimindeki Bitlis emirinin, Safevilere, Safevilerin, Azerbeycan valisinin Os-manlılara geçmesi
d) İran'ın, Bağdat valisinin, Osmanlı tarafına katıl¬ması, Safevilerin bu duruma müdahele etmesi
IRAKEYN SEFERİ (1534)
Kanuni Bitlis Emiri Şeref Hanı cezalandırmak ve Bağdatı almak için sefere çıktı. Azerbeycan alındı. Bağ¬dat alındı. Gilan ve Şirvan'daki ipek tica¬reti Osmanlıların denetimine girdi.
İRAN SEFERİ (1548)
İran'da taht kavgasına giren şehzadenin Osmanlılara sığınması sonucu, Safeviler, Tebriz'i, Nahçevan'ı ve Van çevresini aldı.
Kanuni, Safevi tehlikesini bitirmek, Azerbeycanı bü¬tünüyle almak için sefere çıktı. Van ve Teb-riz'i aldı.
NAHÇEVAN SEFERİ (1554)
Safeviler, Avusturya savaşlarından yararlanarak Doğu Anadolu'yu almak için Doğu Anadolu'-ya girdi. Ka¬nuni Safevilere kesin bir darbe vurmak için üçüncü defa sefere çıktı. Safeviler'e ait olan Nahçevan, Revan ve Ka¬rabağ alındı.
Bu savaşlar her iki devlet için zararlı olmuştur. Ka¬nuni Avusturya savaşlarından dolayı Safeviler'in barış teklifini kabul etti.
AMASYA ANTLAŞMASI (1555)
Bu anlaşma, Osmanlılar ile İranlılar arasındaki ilk resmi antlaşma¬dır. Buna göre:
H Azerbaycan, Tebriz, Doğu Anadolu ve Irak Os¬manlıların oldu.
H Sınır bölgesinde saldırılar yapılmayacak
I. Selim devrinden itibaren başlayan savaşlar durdu.
DENİZLERDE GELİŞMELER
RODOS'UN FETHİ (1522):
Rodos, Fatih zamanında kuşatılmış, fakat alınama¬mıştı. Osmanlı gemilerine saldıran Sen Jan şovalyeleri Batı Anadolu kıyılarını tehdit ediyorlardı. Mısır ve Suriye¬'nin alınma¬sından sonra bu adanın alınması ge¬rekli oldu.
Şovalyeler Avrupa'dan yardım gelmeyince adayı bo¬şalttılar. Şarlken şovalyeleri Malta adasına yerleştirdi.
PREVEZE DENİZ SAVAŞI (1538)
Alman kralı Şarlken, Doğu Akdenizde Osmanlı üs¬tün¬lüğüne son vermek için, Andrea Dorya yönetiminde bir¬leşik haçlı donanmasını kurdu.
Kanuni Barbarosu İstanbul'a çağırdı. Barbaros Kap¬tan–ı Derya oldu. Cezayir'in Beylerbeyi olduğu ilan edildi.
Venedik, Ceneviz, Malta, İspanya ve Portekiz de¬niz kuvvetlerinden oluşan haçlı donanması, Barbaros tara¬fından yenilgiye uğratıldı.
Savaştan sonra, Venedikliler ticaretlerinin aksayaca¬ğını gördüler ve barış yaptılar. Buna kar-şılık Mora, Dal¬maçya kıyılarındaki kaleleri Osmanlılara bıraktılar.
TRABLUSGARB'IN ALINMASI (1551)
Şarlken Tunus'u almak için Malta'daki Sen Jan Şo¬valye¬leri aracılığıyla saldırılar başlattı. Bu-nun üzerine, Turgut Reis şovalye¬lerin elindeki Trablusgarb'ı aldı. Trablusgarb beylerbeyi oldu.
CERBE ADASININ FETHİ (1559)
Turgut Reis, önceleri kendisine bağlı olan Cerbe adasını, Trablusgarb körfezinin güvenliği için, İspanyol¬lardan almak istedi. Turgut Reis ve Piyale paşa, Andrea Dorya yönetimindeki haçlı donanmasını yendiler. Ada Turgut Reis'in yönetimine bırakıldı.
MALTA SEFERİ (1565)
Malta adasına yerleştirilen Sen Jan Şovalyeleri Os¬manlı gemilerine saldırıyorlardı. Haçlı do-nanması bu adayı üs olarak kullanıyorlardı.
Kanuni, Cezayir ve Trablusgarbın güvenliği için Maltanın alınmasını kararlaştırdı.
Yapılan kuşatma başarıszlıkla sonuçlandı.
HİNT SEFERLERİ
NEDENLERİ
H Portekizlilerin, Ümit burnu yoluyla Uzakdoğu mallarını Avrupa limanlarına taşımaları.
H Portekizlilerin, Hint okyanusunda ve Kızıldeniz çevresinde, müslümanların ticaretlerini engellemeleri
H Deniz yoluyla hac'a giden müslümanların güven¬liğinin bozulması
H Hindistan'daki Müslümanlara portekizlilerin sal¬dırması
H Osmanlı Devleti'nin kendisini İslâm Dünyasının koruyucusu olarak görmesi
Mısır ve Hicaz'ın Osmanlı topraklarına katılmasıyla, Portekizliler ile Osmanlılar karşılaşmışlardır. Hint ticaret yolunu yeniden müslümanların denetimine almak ve Hint müslümanlarına yardım etmek amacıyla, dört deniz se¬feri düzenledi.
BİRİNCİ HİNT SEFERİ (1538)
Gucerat sultanı Bahadır Şahın yardım istemesi üze¬rine, Mısır Beylerbeyi Süleyman paşa komutasında yar¬dım gönderildi. Yemen, Aden kıyıları alındı. Hindistanın Batı kıyılarındaki Gucerata varıldı. Yeni Gucerat Sultanı, Osmanlı egemenliğine girmemek için Osmanlılara yar-dım etmedi. Hint okyanusunda Portekiz'e karşı güç olu¬nacağı gösterildi.
İKİNCİ HİNT SEFERİ (1551)
Piri Reis Basra Körfezindeki Hürmüz boğazını Por¬tekizlilerden alamadı. Donanmayı kuvvetlen-dirmek için Mısır'a döndü. Piri Reis savşatan kaçmakla suçlana¬rak idam edildi.
ÜÇÜNCÜ HİNT SEFERİ (1552)
Murat Reis, Basrada'ki Osmanlı donanmasıyla Por¬tekizlilerle savaştı. Başarılı olamadı.
DÖRDÜNCÜ HİNT SEFERİ (1553)
Seydi Ali Reis, Basra'daki Osmanlı donanmasıyla Hürmüz boğazını geçti. Portekizlileri yenil-giye uğrattı. Hint okyanusundaki fırtınalara Osmanlı donanması da¬yanmadı. Seydi Ali Reis İstanbul'a geri döndü. Başından geçen olayları yazdığı Mir'atül – memalik adlı eserde anlattı.
HİNT SEFERLERİNİN SONUÇLARI :
H Osmanlı devlet adamlarının Hindistan'ın gelecek¬teki ekonomik önemini anlayamadılar. Portekizliler bu önemi kavradılar.
H Akdenize göre yapılan Osmanlı gemilerinin Hind okyanusuna dayanaklı olmadığı anlaşıldı.
H Portekizlilere karşı kesin üstünlük kazanılmadı.
H Yemen, Habeşistan kıyıları, Osmanlılara katıldı. Kızıldeniz, Basra körfezinde egemenlik sağlandı.
H Osmanlı devleti Habeş, Yemen, Basra, Lahsa ol¬mak üzere yeni eyaletler kurarak bu böl-geleri yönetti.
SOKULLU MEHMET PAŞA:
Sadrazam Sokullu aslen Hırvat kökenlidir. Devşirme olarak Enderun'da yetiştirildi. Kanuni za-manında sıra¬sıyla Kaptan–ı Derya, Rumeli Beylerbeyi, Vezir ve Veziri azamlık (Sadrazam) gö-revlerine atanmıştır.
Sokullu, Kanuniden sonra II. Selim ve III. Murat dö¬nemlerinde de sadrazamlık yaptı. Bu süreçte devlet işle¬rinde birinci derecede sorumlu oldu. Bundan dolayı So¬kullu'nun yönetimde aktif olduğu döneme Osmanlı ta¬ri¬hinde "Sokullu Devri" denilir. Sokullu Devri, III. Murat zamanında (1579) yılında Sokullu Mehmet Paşanın öldü¬rülmesiyle sona ermiştir.
II.SELİM DÖNEMİ (1566-1574)
– Sakız adası Cenevizlilerden alındı (1568).
– Yemen tamamen Osmanlıya bağlandı (1568).
– Güney Doğu Asya'daki Endonezya adalarından biri olan Sumatra adasında yaşayan Müslümanlara Por¬tekiz saldırıları nedeniyle yardım gönderildi.
– Kıbrıs Venediklilerden alındı (1571). Doğu Akde¬niz'deki ticari ve siyasi çalışmalar tama-men Osmanlıların egemenliğine alındı.
– İnebahtı deniz savaşı oldu (1571). Kıbrıs'ın Os¬manlılara geçmesine tepki olarak kurulan Haçlı do¬nan¬ması Osmanlı donanmasınıııı Mora'daki İnebahtı li¬ma¬nında yaktı. Sokullu donan-mayı kısa zamanda oluş¬turdu. Bunun üzerine Venedikliler ticari çalışmalarını sürdürmek için Osmanlı Devletiyle barış yaptı.
– Tunus İspanyollar'dan geri alındı (1574).
III. MURAT DEVRİNDE 1574 – 1579 YILLARI ARASINDA OLAYLAR
– Lehistan kralı ölünce ülkede taht kavgaları çıktı. Sokullu Fransa'nın desteğini alarak, Erdel Beyini Lehis¬tan Kralı yaptı. Böylece Osmanlı Devletinin etkinliği Baltık denizine kadar ulaştı.
Fas sultanlığında iktidar çekişmesi vardı. Sokullu, Cezayir beylerbeyi Ramazan Paşa'yı, Portekizlilerin, bu¬rada üstünlük kurmasını önlemek için görevlendirdi. Por¬tekiz kralı, Vadi–üs Sebil savaşında yenilgiye uğ¬ra¬tıldı. Fas sultanlığı Osmanlı himayesine girdi (1577). Atlas ok-yanusuna ulaşıldı.
Safeviler'de iktidar çekişmesi olunca, Kafkasya seferine çıkıldı. Kafkasya'da bir kısım yerler alındı. Kırım Hanlığı ile karadan bağlantı kuruldu.
SOKULLU MEHMET PAŞA VE TÜRK–İSLAM DÜNYASI
DON – VOLGA KANAL PROJESİ
Don–Volga Kanal Projesi, Sokullu Don (Ten) ve Volga (İdil) ırmaklarını bir ka¬nalla birleştirerek, donan¬mayı, Karadenizden, Hazar denizine geçirmeyi düşün¬müştür. Bu projedeki başlıca amaçları şun¬lardır:
Altınordu devletinin yıkılmasıyla kurulan Türk han¬lıklarını, Osmanlı egemenliğine almak.
Türk hanlıklarını, Rus egemenliğinden kurtarmak.
İran savaşlarında asker ve malzeme göndermeyi kolaylaştırmak ve İran'ı almak.
Orta Asya Türkleriyle yakın ilişkiler kurmak.
SÜVEYŞ PROJESİ
Amaçları:
Hindistandaki ve Endonezya'daki müslümanlarla bağlantı kurmak
Hind deniz ticaretinden yararlanmak, Uzakdoğu Asya ülkeleriyle ilişkiler kurmak
Portekizlilerin Hint okyanusundaki etkinliğini sona erdirmek, Ortadoğuda kara ticaretini geliştirmek
Akdeniz ticaretini yeniden canlandırmak
MARMARA – KARADENİZ KANAL PROJESİ
Sakarya nehri, Sapanca gölü ve İzmit körfezini birbi¬rine bağlayarak Karadeniz ve Marmara ara-sında deniz yolu kurulmasını sağlamak. Mimar Sinan bu projeyle gö¬revlendirildi. Çalışmalar sonuçsuz kaldı.
– Don ve Volga kanal projesi, Kırım Han'ın gücünü ve yetkilerini kaybedeceğini düşüne-rek işçileri isyana teşvik etmesi, projeyi başarısızlıkla sonuçlanmasına ne¬den oldu.
SOKULLUNUN ÖLDÜRÜLMESİ
Kanuni dönemi dışında, hiçbir sefere katılmaması, sefer¬lere karşı olması, çevresndekileri görevlere ata¬ması, Sokulluya eleştiriler yapılmasına neden oldu. Bu durumlar Sokullunun öldürülmesine neden oldu (1579). Osmanlı tarihçilerine göre Sokullunun öldürülmesiyel Yükselme Devri sona erdi. Duraklama Devri başladı.
